---

---

Atatürk döneminde eğitimdeki gelişmeler Cumhuriyet öncesiyle boy ölçüşülemeyecek düzeyde gerçekleşmiş, eğitim ve öğretim faaliyetlerinin çağdaş bir düzeye erişmesi için pek çok inkılâp yapılmıştır. Bunların arasında eğitimdeki düzensizliğe son verecek Tevhid-i Tedrisat Kanunu ilk aşamalardandır. İlk olarak 1923 yılından itibaren öğretimin birleştirilmesi konusunda yapılmaya başlanan tartışmalar, 1 Mart 1924’te Atatürk’ün TBMM’yi açış konuşması sırasındaki beyanatı ile bir sonuç vermiştir. Böylece 3 Mart’ta Meclise getirilerek kesinlik kazanan 430 sayılı Tevhid-i Tedrisat Kanunu 6 Mart 1924’de yürürlüğe girmiştir. Kanunun uygulanmasıyla ilgili olarak Maarif Vekili Vasıf Bey görevlendirilmiştir.

Cumhuriyet hükümeti Tevhid-i Tedrisat Kanunu’ndan sonra kendi sıbyan okullarını ve medreselerini kapatma kararı almış ve aynı tutumu ülkedeki yabancı okullara karşı da gösterme yoluna gitmiştir. Bu nedenle, Türk okulları gibi azınlık okulları da Milli Eğitim Bakanlığına bağlanmış, dinsel ve siyasal amaçla eğitim yasaklanmıştır. Bunlardan başka 2 Mart 1926’da Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun uygulanması için “Maârif Teşkilatı Hakkında Kanun” kabul edilmiştir. Bu kanun ile ilkokul parasız ve zorunlu hâle getirilirken, bir Dil Heyeti, Maârif Eminlikleri ve Millî Talim ve Terbiye Dairesi kurulmuştur. Tevhid-i Tedrisat Kanununa göre askerî idadiler “liseye” çevrilmiş, buradaki öğretmen subaylardan bazılarının da lise öğretmeni olarak istihdamları gerçekleştirilmiştir. Ama askerî okullar 22 Nisan 1925 tarih ve 637 sayılı bir kanunla tekrar Milli Savunma Bakanlığına bağlanmıştır.

Yeni rejimin ülkede kabulü ile birlikte eğitimde gerçekleştirilen inkılâp hareketlerinden bir diğeri Harf İnkılâbı olmuştur. Türk inkılâbının dayandığı millîleşmek ve çağdaş uygarlık düzeyine çıkmak düşüncesinin ürünü olan ve Cumhuriyet’in en köklü atılımlarından olan dil meselesinin çözümü amacıyla atılan ilk adım 28 Mayıs 1928’de sadece alfabeyle ilgilenecek ilk Dil Encümeni’nin kurulması olmuştur.  Nihayet Atatürk, 8/9 Ağustos 1928’de Cumhuriyet Halk Fırkası’nın Sarayburnu Parkı’nda tertip ettiği toplantıda Harf İnkılâbının başladığını açıklamıştır. 3 Kasım 1928 tarihli “Türk Harfleri Hakkındaki Kanun”un yürürlüğe girmesiyle, 1928 yılı Aralık ayından itibaren, resmî ve özel bütün Türkçe gazeteler ve dergiler yeni Türk harfleriyle çıkmaya başlamıştır. Yeni kanun, 1 Ocak 1929’dan itibaren devlet yazışmalarının da bu harflerle yapılmasını sağlamıştır. 

Yeni Türk Harflerinin kabulünden sonra Türkiye’de geniş anlamıyla bir eğitim seferberliği başlatılmıştır. Bu seferberlikle yeni alfabenin okul dışında kalanlara da öğretilmesi ve halk arasında yaygınlaştırılması için Millet Mektepleri oluşturulmuştur.  1 Ocak 1929’da açılan bu okullar 1935-1950 yılları arasında “Ulus Okulları” olarak işlevini sürdürmüştür.

Tablo 1. Millet Mekteplerinden Mezun Olan Öğrenci Miktarı

(1928-1937)

Seneler	Erkek	Kadın	Toplam	%
1928-1929	397.476	199.534	597.010	41.13
1929-1930	180.255	82.168	262.423	18.08
1930-1931	144.446	43.865	188.311	12.97
1931-1932	85.120	23.350	108.470	7.47
1932-1933	75.793	15.142	90.935	6.26
1933-1934	35.183	5.668	40.851	2.81
1934-1935	58.809	7.446	66.255	4.56
1935-1936	35.679	4.550	40.229	2.77
1936-1937	49.168	8.107	57.275	3.95
Toplam	1.061.929	389.830	1.451.759	100.00

Tevhid-i Tedrisat, Türk harflerinin kabulü ve Millet Mekteplerinden sonraki aşama temelinde yine millî vasıflar taşıyan tarih ve dil çalışmaları olmuştur. Millî tarih çalışmalarına önem veren Atatürk, ileri sürdüğü Türk Tarih Tezi ile Anadolu Türklüğünün tarihî gerçekler ışığında incelenmesini önermiştir. Tarihi, geçmişle gelecek arasında bir köprü olarak gören Atatürk, 1930 yılında “Türk Tarihinin Ana Hatları” isimli bir kitabı yayınlatmıştır. Ayrıca Afet İnan’a yazdırılan “Medeni Bilgiler” kitabına kendisinin de katkısı olmuştur.

23 Nisan 1930’da yapılan Türk Ocakları Kurultayında ise Türk tarihi ve uygarlığının bilimsel olarak incelenmesi amacıyla bir “Türk Tarih Heyeti”nin kurulması kararlaştırılmış ve bu heyet 4 Haziran 1930’da ilk toplantısını yapmıştır. Türk Ocakları’nın 1931 yılında Cumhuriyet Halk Fırkası Kurultayı’nda alınan kararla kapatılmasından sonra bağımsız kalan bu örgüt Türklerin kökeni hakkındaki yanlış bilgilerin giderilmesi ve Türk tarihinin bilinmeyen dönemlerinin bilimsel olarak araştırılması için 12 Nisan 1931’de “Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti” adıyla yeniden yapılanmıştır. İlk kongresini 2 Temmuz 1932’de Ankara’da gerçekleştiren cemiyet, 1935 yılında “Türk Tarih Kurumu” adını almıştır.

Atatürk’ün tarihin yanı sıra dil üzerinde durduğu iki dönem olmuştur. İlki 11 Temmuz 1932’de, Türk Tarih Kongresi’nin sonuçlarının konuşulması sırasında başlamıştır. Burada alınan kararla 12 Temmuz 1932’de “Türk Dili Tetkik Cemiyeti” kurulmuş, 26 Eylül’de bir Dil Kurultayı toplanması kararlaştırılmıştır. Bu dönem kurultay sonuçlarının uygulanmaya başladığı Ekim 1932’de sona ermiştir. İkinci dönem ise, Atatürk’ün Güneş Dil Teorisi ile meşgul olduğu 1935 yılının son aylarında başlamıştır.

Atatürk döneminde kültür sahasında gerçekleştirilen çalışmalardan biride Halkevleri olmuştur. Bu evler, cumhuriyetin, cumhuriyet ideolojisinin ve özellikle 1930’lu yıllardaki ekonomik ve toplumsal koşulların bir ürünü olmuştur. Nitekim Türk Ocakları’nın kapatılmasıyla onların yerini Halkevlerinin alması planlanmıştır.  Ülkenin sosyal ve kültürel kalkınmasında, Cumhuriyetin getirdiği değerlerin geniş halk kitlelerine ulaşmasında son derece önemli bir işlevi yerine getiren ve 19 Şubat 1932’de kurulan Halkevlerinin sayısı 1950 yılında 478’e, halk odalarının sayısı ise 4.322’ye varmıştır. Bu gelişmeler sayesinde Anadolu’nun kent, kasaba hattâ köylerine kadar çağdaş bilimin ışığı sızabilmiş, yurdun her köşesinde çıkan halkevi dergileri de bu ışığın taşıyıcıları olmuşlardır.

Eğitimin bir başka gelişmesi ise yükseköğretimde gerçekleşmiştir. Bu amaçla 1925’te Ankara’da Hukuk Mektebi’nin açılışını, 1926’da Gazi Eğitim Enstitüsü’nün, 1930’da Yüksek Ziraat Okulu’nun ve 1933’de Osmanlı döneminde ismi Darü’l-fünûn olan İstanbul Üniversitesi’nin açılışı takip etmiştir. 1934’te Ankara Millî Musiki ve Temsil Akademisi açılırken, 1935’te İstanbul’da bulunan Mülkiye Mektebinin adı Siyasal Bilgiler okullarına çevrilerek Ankara’ya taşınmıştır. Atatürk’ün öncülüğünde 1933’ten itibaren yapılan üniversite reformu, 9 Ocak 1936’da Dil-Tarih ve Coğrafya Fakültesi’nin açılışı ile devam etmiştir.

Tablo 2.Yıllara Göre Üniversite ve Yüksekokul Sayısı ve Bunların Öğretmen ve Öğrenci Miktarı (1923-1938)

Seneler	Üniversite ve Yüksekokul		Öğretmen		Öğrenci
	Sayısı	%	Sayısı	%	Sayısı	%
1923-1924	9	100	307	100	2.914	100
1924-1925	9	100	349	114	3.483	120
1925-1926	11	122	420	137	3.930	135
1926-1927	9	100	328	107	3.551	122
1927-1928	12	133	450	147	4.282	147
1928-1929	12	133	515	168	4.204	144
1929-1930	11	122	502	164	3.899	134
1930-1931	11	122	526	171	4.443	152
1931-1932	12	133	526	171	4.853	166
1932-1933	12	133	502	164	5.497	189
1933-1934	15	167	574	187	6.050	208
1934-1935	15	167	691	225	6.666	229
1935-1936	16	178	743	242	7.478	257
1936-1937	17	189	796	259	8.544	293
1937-1938	17	189	837	272	9.558	328

Atatürk’ün eğitim politikasında izlenecek yol ile ilgili olarak üzerinde durduğu diğer nokta, yabancı ülkelerden Türkiye’ye eğitim uzmanı ve öğretim üyesi getirilmesi olduğu kadar yabancı ülkelere Türk öğrencilerin gönderilmesi olmuştur. 1924’te çıkarılan yasa gereğince ilk olarak 1927-1928 eğitim-öğretim yılında sekiz değişik ülkeye toplam 42 öğrenci gönderilmiştir. Bu sayı yıllar geçtikçe artmıştır. 1929-1930 eğitim-öğretim yılında, yabancı ülkeler de öğrenim gören öğrenci sayısı 288’e ulaşmıştır. 1937-1938 eğitim-öğretim yılına gelindiğinde bu sayı 204’tür. Bu öğrencilerin 97’si Almanya, 44’ü Fransa, 21’i Belçika, 15’i Amerika, 13’ü İsviçre, 14’ü Avusturya, İtalya, İngiltere, Macaristan ve Rusya’ya gönderilmiştir.  

Eğitim ve kültür alanında yukarıda anlatılan inkılâp hareketlerinden sonra Türkiye’de eğitim ile kalkınmanın nasıl olduğu dünyaya gösterilmiştir. Nitekim 1923-1938 arasında Türkiye nüfusu % 38 oranında artarken, ilköğretimdeki öğretmen sayısı da % 154’lik bir artış göstermiştir. Özellikle kadın öğretmen sayısındaki % 352’lik artış ile kız öğrencilerdeki % 323’lük ortaokullardaki öğrencilerde %1.255 ve liselerdeki öğrenci sayısındaki % 1.692’lik artış dikkat çekici olmuştur. Diğer taraftan yeni açılan ilkokul sayısı % 137, ortaokul sayısı % 194 ve lise sayısı % 296’lık bir artış göstermiştir. Cumhuriyet’in ilk yıllarında yüksek öğretimde hiçbir kadın öğretim üyesi olmamasına rağmen, 1938 yılında üniversitelerde 99 kadın öğretim üyesi bulunmaktadır. Ayrıca % 189’luk bir artış gösteren bu kurumlardaki öğrenci sayısı da % 328 artmıştır.

Tablo 3.Yıllara Göre Bütün Okulların Sayısı ve Bunların Öğretmen ve Öğrenci Miktarı

(1923-1937)

Seneler	Okul		Öğretmen		Öğrenci
	Sayısı	%	Sayısı	%	Sayısı	%
1923-1924	5.062	100	12.734	100	358.548	100
1924-1925	6.149	121	16.420	132	413.284	115
1925-1926	6.134	121	17.089	137	431.923	120
1926-1927	6.156	122	18.019	145	466.192	130
1927-1928	6.192	122	17.728	143	497.298	139
1928-1929	6.754	133	18.273	147	517.286	144
1929-1930	6.720	133	18.259	147	511.223	143
1930-1931	6.775	134 indigenerics.com	19.383	156	535.830	149
1931-1932	6.894	136	19.842	160	575.068	160
1932-1933	6.973	138	19.707	158	623.283	174
1933-1934	6.602	130	18.806	151	656.732	183
1934-1935	6.653	131	19.890	160	717.917	200
1935-1936	6.523	129	19.879	160	770.527	215
1936-1937	6.386	126	20.061	161	810.199	226

Yrd. Doç. Dr. Bahattin Demirtaş