Eğitim Tercihi

Prof. Dr. Ayşegül Ataman / Lefke Avrupa Üniversitesi Özel Eğitim Öğretmenliği Bölüm Başkanı

Her çocuk özeldir. Ancak üstün zekalı çocuk farklı biçimde öğrenir. Farklı biçimde davranır. Akranlarından farklı biçimde tepki koyar. Üstün zekalı çocukların o kadar çok özellikleri vardır ki bazen bu onların başını belaya sokar.
Üstün Zekalı çocuklar ana babaları kadar öğretmenleri için de güç çocuklardır. Akranlarından farklı olarak, daha fazla her şeyin farkında zeki, sebatkar, kolaylıkla uçlara kayabilen, yoğun bir bireyle baş etmek ve onun yaratabileceği sorunların üstesinden gelmek gerekmektedir.
Eğitimdeki Karmaşık Durum,
Üstün zekalı çocuklar için sunulan öğrenciyi bunaltmayan ya da ona yeni bilgileri sunabilen en iyi eğitim uygulamasını bulmak oldukça zordur. Bunun daha kötüsü bir durum ise bulunan uygulamalardaki örgütlemelerin çocukların gereksinimlerine cevap vermede uygun olmadığının gözlemlenmesidir. Aşırı biçimde duyarlı, meraklı ve yaşının üstünde gelişmiş olgun olan üstün çocuklar için devam ettiği okul ortamında iyi eğitim alamama riski de bulunmaktadır. Arkadaşları tarafından.” çok bilmiş, ukala, inek” gibi aşağılayıcı etiketlerin kullanılmasının yanı sıra; Öğretmenlerin sınıflarında davranış ve uyum sorunlarının kaynağı olarak üstün çocukları işaret etmesi de olasıdır. Bunların etkisi ile üstün çocuğun kendine has öz güvenini geliştirmesi ve değişik derslerdeki performansını ortaya çıkartmaması tehlikesi söz konusudur.
Olası problemlere bakmak gerekirse;
Bilgiyi çok çabuk kazanmak ve aklında tutmak (Güçlü yan) Olası problem: Diğer çocukların yavaş edinimlerine sabırsızlık gösterme, rutinden, tekrara dayalı ödevlerden hoşlanmama, temel becerileri edinmeye direnç gösterme, kavramları gereksiz yere karmaşıklaştırma. Kavramlaştırma yeteneği, soyutlama ve sentezleme, problem çözme ve zihinsel etkinliklerden hoşlanma (Güçlü yan) Olası problem: Ayrıntıları reddetmek ya da hesaba katmamak, Alıştırmalara ve ödevleri yapmaya direnmek, öğretim sürecini sorgulamak. Neden-sonuç ilişkisini görebilmek (güçlü yan), Olası problem: Duygular, gelenekler ya da dini ağırlıklı konular gibi mantıklı olmayan şeyleri kabul etmekte güçlük çekmek, Gerçek eşitlik ve hakkaniyete düşkünlük (Güçlü yan), Olası problem: Pratik olmada güçlük yaşamak, insanlığa ilişkin konularla ilgilenmek, Toplumda ters giden konuları sorgulamak, Geniş ve zengin sözcük dağarcığı, üst düzey konularda kapsamlı bilgi (Güçlü yan), Olası problem: Çeşitli durumlardan kaçmak için kelimeleri kullanmak, akranlarından ve okuldan sıkılmak, başkalarınca her şeyi biliyormuş gibi görünmek, Eleştirel düşünme, yüksek beklenti düzeyi, öz eleştiri yapma, diğer kişileri değerlendirme (Güçlü yan), Olası problem: Diğer kişilere karşı eleştirel ya da toleranssız olma, Hayal kırıklığına ya da depresyona yatkınlık, Mükemmelliyetcilik temel hedefi olabilir, bunun sonucu olarak iyiyi yakalayamaz. Yaratıcı ve keşifçi, yeni yollar bulmaktan ve yapmaktan hoşlanmak (Güçlü yan), Olası problem: Alışılmış planları bozmak, Bilinen yolları reddetmek, Diğer kişilerce farklı ve ayak uydurulamayan birisi olarak görülmek. İlgilendiği konularda uzun dikkat süresi ve odaklanma, amaca yönelik davranış, sebat(güçlü yan), Olası problem: Çalışmanın bölünmesine aşırı tepki ve direnme, Odaklandığı konuda çalışırken diğer insanlar ya da görevleri umursamama, Dik kafalık, inatçılık Diğer insanlara empati geliştirme ve aşırı duyarlılık, arzularının diğerlerince kabulünü istem (Güçlü yan), Olası problem: Akranların onu istememesine ya da eleştirisine duyarlılık, Diğer insanlarında aynı değerlere sahip olmasını bekleme, Başarılı olma ve tanınma gereksinimi Güçlü mizah duygusu (Güçlü yan), Olası problem: Dağınık ve disorganize görüntüsü verebilir, zaman azlığında engellenir, diğerleriyle sürekli yarışma bekler, olaylardaki saçmalıkları görür, yaptığı espriler akranlarınca anlaşılamayabilir. Arkadaşlarının dikkatini çekmek için sınıfın şaklabanı haline gelebilir.
Üstün yetenekli çocuk okulda neden başarısız olur?
Öğretmenin öğrenciye uyguladığı programın; ya çok kolay olmasından, ya sınıf çalışmalarındaki hızın çok ağır gelişmesinden; ya aşırı tekrarlara yer vermesinden, ya derinlemesine tartışmalara yeterince yer vermemesinden, ya da ders konularının öğrenciye ilginç gelmemesi, onun olgunluk ve yetenek düzeyinin çok altında olmasından, kaynaklanmaktadır diyebiliriz.
Öğretmenin sınıfta yapması gerekenler;
 Daha güç sorular sorması, yeni düşünceler ve kavramlara ilişkin yeni uygulamalar geliştirmesini isteyerek öğrencinin düşüncelerine esneklik kazandırması.
 Sınıf çalışmalarına ilişkin özel araştırma, inceleme ödevleri vermesi.
 İlgilendikleri bir konuda özel proje geliştirmelerine fırsat tanıması. Bu projeyi sınıf arkadaşlarıyla paylaşmalarına olanak sağlaması.
 Eğitsel kol başkanı olmalarına, etkinlikleri planlamalarına ve oyunları yönetmelerine fırsat tanıması
 Sınıf düzeyini dikkate almadan; çocukların kendi hızlarında programda ilerlemelerine fırsat tanıması.
 Açık bir biçimde üstün oldukları matematik, fen vb. derslerde daha üst düzey sağlaması. Bu alanlarda daha özgür ve ileri çalışmalarını teşvik edip, tekrarlayıcı alıştırmalardan uzak tutmaya çalışması.
 Bu çocuklar için, ana babaları ve okul aile birliği ile ilişki kurup özel ders ya da en yakın üniversitelerden ders alabilmelerinin yollarını araştırması.
 Bazı konuların öğretilmesinde öğretmene yardımcı olmalarına, arkadaşlarına konuları öğretmelerine izin vermesi.
 Yeteneklerinin farkında olmalarını ve değerini bilmelerini sağlaması
Öğretmen özellikleri
 Öğrenmeye ilgili ve yeterli olmalı
 Öğretimde sıra dışı yöntem ve yeterliliklere ve stratejilere sahip olmalı
 Adil ve tarafsız olmalı
 İşbirlikçi demokratik tutum gösterme li
 Esnek olmalı
 Espri duygusuna sahip olmalı
 Ödüllendirme ve takdir etme becerilerine sahip olmalı
 İlgi alanında çeşitlilik göstermeli
 İnsanların sorunlarıyla ilgilenmeli
 Hoş bir dış görünüş ve tavra sahip olmalıdır.
Öğretmenlere Düşen Görevler
Öğretmenlerin üstün zekalı çocukların tanılanmasın¬da ana babalarından daha fazla başarı göstermesine karşın çocukları yeterli dü¬zeyde saptamada çok da başarılı oldukları söylenemez. Ba¬zı ipuçlarından yararlanarak bu konudaki yeterliklerini artırmaları olasıdır. Eğer çocuk sınıf ortamında: sürekli olarak huzursuzluk ya da aşırı hareketlilik gösteriyorsa, aşırıya kaçan ölçülerde şaka ya da yaramazlık yapıyorsa, bütün olumlu ve uyumlu davranışlarına karşın, akademik olarak göstermesi gereken başarıyı gösteremiyorsa, ders etkinliklerine katılmayıp bir köşede oturuyor, içine kapanarak gündüz düşleri kuruyorsa sıklıkla okula gelmek istemiyorsa, öğretmenin sonuçlandırdığı bir konuda hala ısrarlı biçimde tartışmaya devam etmeye çabalıyorsa, tüm bunlar üstün zekalı çocukların tüm gizil güçlerine kar¬şın programda başarısız olduklarının bir göstergesi olarak ele alınabilir.
Öğretmenlerin Yetiştirilmesi
Üstün zekalı/ üstün yetenekli çocukların akranlarıyla birlikte eğitim alması gerekmektedir. İmza atılan uluslararası sözleşmeler özel gereksinimli çocukların akranlarından ayrılmadan bütünleştirilmiş eğitim ortamlarında öğretim görmeler gerekliliğini vurgulamaktadır. Bu bağlamda okul öncesinden başlayarak tüm öğretmenlerin üstün çocukların özelliklerini bilmeleri, uygulamaları gereken farklılaştırılmış ve zenginleştirilmiş programlara vakıf olmaları gerekmektedir. Bunun için bu alanda çalışacak öğretmenlerin tezsiz yüksek lisans programı biçiminde açılacak üstün zekalılar öğretmenliği sertifika programları ile yetiştirilmesi, bir tekinin dahi kaybolmadan ülkenin çağdaş uygarlıklara ulaşmasında ki gerekli olan insan gücü olarak yetişmesini sağlayacaktır. Alt yapısı olan Üniversitelerde böylesi programların hızlı biçimde yeteiştirilmesi ile öğretmen gereksinimi karşılanabilir.

Kaynaklar:
1. Ataman, A., (1998): Üstün Zekalılar ve Üstün Yetenekliler. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, No:1018,
2. Ataman, A., (2000): “Üstün Zekalılar ve Üstün Yetenekliler”. Eripek, S., (Editör). Özel Eğitim içinde, (151-170). Anadolu Üniversitesi Yayın No:1411, Eskişehir
3. Ataman, A. (2007) Üstün Zekâlılar ve Üstün Yetenekliler. Özel Eğitim. Editör: Süleyman Eripek. Eskişehir, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları,, S.172-194
4. Ataman, A., (2007): Üstün Zekalı Ve Üstün Yetenekli Çocuklar. Ataman, A., (Ed), Özel Gereksinimli Çocuklar Ve Özel Eğitime Giriş içinde (123-140). Gündüz Eğitim Ve Yayıncılık, Ankara.
5. Ataman, A.(2012) Temel Eğitim Öğretmenleri için Kaynaştırma Uygulamaları ve Özel Eğitim,Vize yayıncılık
6. Ataman,A.(2014)Üstün zekalılar ve üstün yetenekliler konusunda bilinmesi gerekenler. Vize yy
7. Ehrlich,Virginia Z:,(1989) Gifted Chidren: A Guide for parents and Teachers. Trilllium Press Columbia Uni. NY
8. Feldhusen, J. F., Jarwan, F., A., (2000): Identification Of Gifted and Talented Youth for Educational Programs, In Heller, A., K., Mönks, F., J., Sternberg, R., J., ve Subotnik, R., F., (Eds), International Handbook of Giftedness and Talented, (II. Edition), (271-279), Pergamon Press, Oxford.
9. Feldhusen, J. F., Asher, J. W., Hoover, S. M., (2004): Problems In The Identification Of Giftedness, Talent, Or Ability, In Renzulli, J. S., (Eds), Identification Of Students For Gifted And Talented Programs. Sage Publication, California.
10. Klein,Barbara Ph.D. (2007) Raising gifted kids:everything you need to know to help your exeptional child thrive. AMACOM boks NY
11. Montgomery,Diane,(1996) Educating the Able,Cassell Wellington House,London