Eğitim Tercihi

Türkiye'de anadilde eğitim tartışmaları devam ederken Avrupa Birliği üyesi ülkelerden İspanya'da da Türkiye'ye benzer sorunların eğitim ve siyaset gündemini uzun yıllar meşgul ettiği biliniyor. İşte İspanya ile Katalunya arasındaki yıllardır süregelen anadilde eğitim, sınav ve eğitim politikaları tartışmalarına genel bir bakış...

2008’de başlayıp 2010’da bankaların batmasıyla kendini iyiden iyiye hissettiren, günlük yaşamda özellikle sağlık ve eğitim hizmetlerinde yaralar açan ekonomik krizin bir sonucu olan işsizlik sorununa çözüm olarak üretilen İspanya Eğitim Bakanı Wert’in soyadıyla anılan Eğitim Kalitesini Arttırmaya Yönelik Yasa’ya (LOMCE) aslında sadece Katalunya’da değil, İspanyolca’nın anadil olarak kabul edilmediği diğer otonom bölgelerde (Bask Ülkesi, Balear Adaları) de şiddetle karşı çıkılmakta olsa da (örneğin Balear Adaları’nda öğretmenler şu anda süresiz grevdeler) merkezi hükümeti her konuda eleştiren, dillerini kimliklerinin bir parçası olarak kabul eden Katalanlar eğitimciler tarafından bu yasa Katalan kimliğine bir tehtid olarak algılanıyor. Bununla beraber, 2014-2015 eğitim yılında yürürlüğe geçmesi planlanan yasa, Katalan eğitimciler tarafından ise sosyo-ekonomik olarak dezavantajlı olarak kabul edilen öğrenci gruplarının eğitimlerine devam edebilmelerini tehlikeye sokan, laik ve demokratik bir eğitim yerine tutucu, dindar ve konformist öğrenciler yetiştirmeye yönelik, başarısız öğrencilerin etiketlenip sistem dışına çıkarılmasını kolaylaştıran maddeler içermesinden dolayı aslında eğitim kalitesini arttırmak amacıyla yürürlüğe sokulması kabul edilen bu yasanın toplumsal uçurumlara neden olacağı savunuluyor. Katalan eğitimcilerin bu endişelerini anlamak için hem tarihlerini hem de politik sistemlerini biraz anlamak gerekiyor.

Katalanca, Katalanlar için milli bir kimlik göstergesi iken İspanyollar için İspanyol birliğine bir tehtid olarak algılanıyor

Türkiye’den bakıldığında her ne kadar İspanya denildiğinde flamenko dansı, boğa güreşleri ve sangria gibi turistik imgeler öne çıkarken tek bir İspanya kültürü olduğu var sayılsa da aslında İspanya 17 özerk bölgeden oluşan bir krallık. İspanya Krallığı’nın resmi dili İspanyolca olmakla beraber farklı özerk bölgelerde yerel diller de resmi dil olarak kabul görüyor. Katalunya ise dil konusunda bu 17 özerk bölge içinde kendi dillerini ve dil politikalarını sahiplenen ve Katalanca’ya her zaman İspanyolca’ya göre öncelik tanıyan bir özerk bölge. Katalanca farklı dialektlerini de saydığımızda Katalunya haricinde Balear Adaları’nda (Mayorka, İbiza, Menorka, Formentera), Valencia’da ve Aragon’da küçük bir bölgede yaklaşık toplam 11 milyondan fazla kişi tarafından kullanıldığı kabul edilen bir dil. Franco dönemindeki diktatörlük zamanında sadece ev içersinde gizli gizli kullanıldığı için bir süre yok olma tehlikesi ile yüz yüze kalmış Katalanca, Katalanlar için milli bir kimlik göstergesi iken İspanyollar için İspanyol birliğine bir tehtid olarak algılanmaya devam etmekte. Bu noktada İspanya merkezi hükümetinin İspanyol milliyetçisi, hristiyan demokratik ve liberal ekonomiyi savunan bir parti tarafından oluşturulduğunu söylerken Katalan yerel hükümetinin ise Katalan milliyetçisi ve bağımsızlık taraftarları tarafından yönetildiğini vurgulamakta fayda var.

Şu an halen Katalan eğitim sisteminde tüm devlet okullarında resmi dil Katalanca

Şu an halen Katalan eğitim sisteminde tüm devlet okullarında resmi dil Katalanca. Okul öncesi eğitime katılım oranının 6 aylık bebeklerden itibaren 6 yaşına kadar olan çocuklar arasında %99 civarında olan bu özerk bölgede bebekler Katalanca şarkılarla ve hikayelerle büyüyor, çocuklara önce katalanca okuma yazma öğretiliyor. İspanyolca ise ilk okulda karşılarına çıkıyor çocukların ilk defa. İngilizce gibi ayrı bir dil olarak öğretiliyor. Matematik, Fen Bilimleri, Tarih gibi dersler katalanca veriliyor. Nispeten daha yenilikçi eğitim metodları kullanılan ilkokul 6. sınıf sonrasında geleneksel öğretim metodlarının ağır bastığı, akademik kaygıların öne çıktığı 4 senelik zorunlu orta öğretim geliyor. İşte en çok fire burada veriliyor. Öğrencilerin okul başarısızlıkları artıyor ve özellikle dezavantajlı kabul edilen topluluklardan (etnik azınlıklar, düşük sosyo-ekonomik düzeye sahip göçmenler gibi) gelen öğrenciler zorunlu eğitimlerini bitirmeden okullarını bırakıyorlar. Zorunlu öğretimini bitirmeden okuldan ayrılan bu kesim aynı zamanda aktif iş gücüne katılmakta en çok zorlanan kesim olarak yaşamlarını bir şekilde devam ettirmeye çalışıyorlar. 4 senelik zorunlu orta öğretimin ardından zorunlu olmayan 2 senelik bir eğitim geliyor: üniversite okumak isteyenler liseye gidip bizim sistemimizdeki gibi Fen-Matematik-Edebiyat gibi alanlar seçiyorlar ya da mesleki eğitime yöneliyorlar. Her ne kadar günlük hayatta meslek lisesi mezunları daha kolay iş bulabiliyor ve üniversite mezunlarına göre daha çok para kazanma şansına sahip oluyorlarsa da üniversiteye girmeye yönelik akademik içerik sunan liselere göre daha düşük sosyal prestije sahipler. Üniversite’de okumak isteyen öğrenciler ise farklı oturumlarda farklı alan derslerinden yapılan seçme sınavına girmek zorunda (Selectividad ya da PAEU). Okul öncesinde başlayan Katalanca eğitim ilk öğretim, zorunlu orta öğretim ve orta öğretim sonrası lise dönemini de kapsayan bir süreçte birinci dil olma özelliğini koruyor Katalan devlet okullarında. Katalan üniversitelerine ise İspanya’nın her bölgesinden öğrenci girebiliyor ve isterlerse sınavlara İspanyolca cevap verebiliyorlar. Derslerin Katalanca ya da İspanyolca işlenmesi dersin sorumlusunun insiyatifinde olduğunu söyleyebiliriz. Ancak genelde Katalan üniversitelerinde Katalan hocaların ders veriyor olması insiyatifin hangi yönde olduğuyla ilgili bir ip ucu verecektir. Lisans üstü eğitim sırasında Katalanca stajlara hazırlıklı olmak gerekirken, eğitim alanında araştırma yapabilmek için en azından okuma-anlama düzeyinde Katalanca bilmek gerekiyor. Katalanca tez yazanlara ek ödenek ve burs imkanları sunulurken Katalan üniversitelerinde öğretim üyesi olabilmek için anadil seviyesinde (C seviyesi) Katalanca bilme şartı aranıyor. Türkiye’deki KPSS’ye eş değer olan memurluk sınavında ise anadili seviyesinde Katalanca bilmek yetmiyor. Özellikle eğitim ile ilgili bir kadroya atanabilmek için edebiyat seviyesi (D seviyesi) Katalanca bilmek ve Katalanca sınavından yüksek puanlar almak gerekiyor.

Eğitim ve iş hayatında Katalanca’nın bu kadar önemli olmasına rağmen evlerde halen İspanyolca daha çok konuşuluyor. Bununla beraber 2013-2014 akademik yılında çocuklarının Katalan devlet okullarında eğitimlerine İspanyolca devam etmeleri için sadece 17 aile başvuru yapmış (kaynak: http://www.elpuntavui.cat/noticia/article/2-societat/5-societat/633753-nomes-17-families-demanen-lescolaritzacio-en-castella.html)  Sosyal kabul edilebilirlik açısından da Katalanca çok önemli bir rol oynuyor. Halk eğitim merkezlerinden tutun, belediyenin spor merkezlerine, işsizlere yönelik verilen ücretsiz kurslardan kültürel etkinliklerin duyurularına kadar her alanda Katalanca öne çıkıyor. İsminiz, milliyetiniz farklı olsa da Katalanca bildiğinizi karşınızdaki bir Katalan’a farkettirdiğiniz an sempati kazanıyorsunuz. Gelin görün ki Katalanca öğrenmesi ve kullanılması aslında o kadar da kolay bir dil değil. Türkiye’den bakıldığında Katalanca Kürtçe ile çok karşılaştırılıyor. Bana göre ise İspanyolca ile Katalanca arasındaki fark Türkiye Türkçesi ile Azeri Türkçesi arasındaki farka benziyor. İspanyolca ile Katalanca hem birbirlerine çok benziyorlar hem de bu benzerlikler dillerin günlük hayatta doğru olarak kullanılmasını tehlikeye sokuyor. İspanyolca ile Katalanca arasındaki en büyük farklılık ise ilkinin Arapçadan kelimeler almış olması, ikincisinin ise Fransızca’ya benzemesi.

Katalanlar yeni eğitim yasasına neden karşı çıkıyor?

Katalanca’nın Katalunya bağlamındaki genel durumu böyle iken Wert yasasında ne var da Katalan eğitimciler buna karşı çıkıyor şimdi de kısaca bunu gözden geçirelim.

1) Şu an yürürlükte olan yasaya göre okul konseyinin okul yönetimi üzerinde söz hakkı varken yeni yasa ile birlikte okul yönetimiyle ilgili tüm kararları verme yetkisi müdürlere geçiyor. Ek kaynak yaratabilmek için devlet okullarına sponsor kabul edilemesinin  ya da devlet okullarının özel kurumlar tarafından yönetilebilmesinin önü açılıyor.

2) Şu an Katalanca hem okulda hem evde konuşulurken yeni yasayla beraber Katalanca’nın kaderi sadece aile içinde kullanıma bırakılıyor.

3) Şimdiki yasa daha bütünleşik bir mesleki eğitim olanağı sunarken yeni yasa ayrımcı mesleki eğitim programlarını öngörüyor.

4) Üniversitelere giriş sınavı herkese eşit hak tanıyan bir seçme sınavıyken yeni yasa her üniversitenin kendi öğrencilerini seçebilmelerine olanak sağlıyor.

5) Güncel eğitim programlarında yer alan demokratik değerler doğrultusunda verilen vatandaşlık derslerinin sürezi azaltılarak zorunlu Katolik dini eğitimi ayrı bir ders olarak sunulmaya başlanıyor..

6) Yeni yasada bütünleştirici/kapsayıcı eğitim yaklaşımı yerini ayrımcı, sınıflandırıcı, etiketleyici bir sisteme bırakıyor. İşbirliği, ortak çalışma gibi değerler yerini rekabete bırakıyor.

Katalan eğitimcilerin en büyük kaygılarından biri devlet okulları ve çoğunluğu Katolik olan devlet destekli yarı özel okullar arasındaki uçurumların artacak olması. Sayısı çok fazla olmayan özel okullar ise genelde zaten ya elit katalan kesimin ya da çok uluslu şirketlerde çalışan yabancıların çocuklarına hizmet verdikleri için tartışmalarda fazla yer almıyorlar.

Katalan öğretmenler derneği olan Rosa Sensat Derneği (www.rosasensat.org) yayınladığı bildiride İspanya Eğitim Bakanlığı’nın asıl amacının Katalan çocukların İspanyollaştırılması olduğunu vurgulayarak bu amacını protesto ediyor; cinsiyet ayrımcılığı yapabilecek okulların açılmasına kanuni temel hazırlayan bu yasanın kabul edilemez olduğunu vurguluyor. İspanya içinde en çok göç alan özerk bölgelerden biri olan Katalunya’da farklı anadili olan çocukların sosyal dışlanma kurbanı olmalarının önüne geçmek ve topluma entegrasyonlarının sağlanabilmesi için Katalanca öğretilmesini ve öğrenilmesini öncelik kabul eden Eğitim Modeli’nin önemine değinerek aslında Wert yasasında ön görülen okulların politik telkin merkezleri haline gelip, öğrencilerin vatandaşlık konusundaki farkındalıklarının politik görüşler ve güç savaşları üzerine temelleneceğini, bu yüzden de  toplumda var olan her çeşit farklılığın yıkıma uğratacağı konusunda uyarılarda bulunuyor.

Eğitimin asıl amacının uluslararası iş piyasalarında rekabet edebilecek yetkinlikte vatandaşlar yetiştirerek gelecekte işleri yapcak iş gücünü yetiştirerek ekonomik büyümeyi sağlamak olarak açıklandığı bu yasa yüz yıllar boyu kapitalist sisteme karşı gelen, anarşist hareketlerin İspanya’daki merkezi olmuş Katalunya vatandaşları arasıda daha çok tartışmalara yol açacağı kesin. 2014-2015 yılında Katalan hükümeti merkezi hükümetin dayattığı bu yasayı nasıl uygulamaya sokacak, gelişmeleri takip etmeye devam edeceğiz.

H. Billur Çakırer

Barselona Özerk Üniversitesi

Eğitim Psikolojisi Doktora Adayı

iletişim: Bu e-Posta adresi istenmeyen posta engelleyicileri tarafından korunuyor. Görüntülemek için JavaScript etkinleştirilmelidir.