banner

Sınıf Yönetiminde Doğru Liderlik




Doç. Dr. Nuri BALOĞLU

Ahi Evran Üniversitesi / Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü

nuri balogluÖğretmen bir robot değildir. Onu müfredata uygun programlamak ve uzaktan kumanda ederek eğitim amaçlarını gerçekleştirmek, bu konuda yaşanacak hayal kırıklıklarına hazır olmayı da gerektirir. Öğretmenlik mesleği sevgi, adanma, bağlanma, kişilik ve liderlik gibi birçok robotik olmayan duyuşsal özellikler içerir. Eğitimde başarı, öğretmenlerimizin öncelikle bu niteliklere sahip olmalarına ve sonra da doğru işi doğru zamanda yapabilmelerine bağlıdır. İyi öğretmen için yüzlerce yeterlik söz konusudur. Sınıf yönetiminde doğru liderlik yapabilme konusu da bu yeterliklerin başında gelmektedir.

Günlük yaşantımızda çok sık olarak kullanılan liderlik sözcüğünün herkes tarafından genel kabul gören kesin bir tanımı henüz yapılamamıştır. Bu nedenle literatürde liderlik kavramını açıklayan birbirinden farklı yüzlerce tanım bulmak mümkündür. Bennis (1989) “liderlik güzellik gibidir; tanımlaması zor, ancak gördüğünüzde bilebileceğiniz bir şeydir” demektedir.  Biz, biraz daha ileriye giderek, konuştuğumuz her insanın liderlik hakkında farklı bir görüşe sahip olabileceğini, farklı bir tanım yapabileceğini ileri sürebiliriz.

Farklı insanlara farklı şeyleri çağrıştıran liderlik, kültür içerisine yerleşmiş bir insani fenomendir. Bilim alanında da bu konuya ilişkin pek çok teori, stil, paradigma ve düşünce bulunmaktadır. Farklı perspektiflerden liderliği açıklama denemesinde karşımıza pek çok konu ve örnek de çıkabilmektedir (Çelik 1998; 2008).

Liderlik konusu üzerinde çalışan ilk kuşak teorisyenler, liderliği liderlerin belli özelliklere sahip olarak doğdukları görüşüyle ele alıp açıklamaya çalışmışlardır. Fakat gözlemler, bir liderde bulunan özelliğin başka bir liderde olmadığı, her liderin kendine özgü özelliklere sahip olduğu eleştirisi bu görüşü çürütmüştür. Bu noktada hiçbir fiziksel özelliğin liderler için ortak bir standart olamayacağı gibi bir gerçek ortaya çıkmıştır.

İkinci kuşak teorisyenler, lideri lider yapan niteliğin onun kişilik özellikleri değil; davranışları olduğunu ileri sürmüşlerdir. Fakat bu defa da bir liderin aynı davranışlarla başka bir toplumda lider olamadığı eleştirisi gündeme gelmiş ve lideri davranışları lider yapar görüşü de çürütülmüştür. Liderlikteki üçüncü kuşak teorisyenler günümüzde de geçerli olan durumsallık yaklaşımına odaklanmışlardır. Buna göre liderliği ortaya çıkaran faktör durumdur. Yani, liderleri durumlar yaratır. Durumun gerektirdiği rolü oynayabilen kişi liderdir. 

Burada sözü uzatmadan hemen şu iki soruyu sormak gerekir: Acaba, eğitim örgütlerimizde durum nedir? Öğretmenlerimiz durumların gerektirdiği liderlik rollerini başarıyla oynayabilmekte midir? 

Bugünün dünyası geride bıraktığı her dakika içerisinde sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasi pek çok değişim yaşamaktadır. Bu hızlı değişimin sonuçları doğrudan veya dolaylı olarak eğitim sistemine de uzanmaktadır. Yenilikler, yeni gelişme ve yaklaşımlar öğretim programları kadar, öğretmenlerin bireysel, kurumsal ve toplumsal, rol ve yeterliklerini de değiştirmektedir.

Burada bir adım geriye giderek geçmişi hatırlamak, konuyu daha iyi açıklayabilmeye yardımcı olacaktır.  Ülkemizde dünün etkili öğretmenleri için her şeyi bilen adamlar ifadesini kullanmak mümkündür. Dünün etkili öğretmenleri öğretmenlik alan bilgileri yanında, örnek tarım uygulamalarından kooperatifçiliğe, bağ bahçe ziraatından hayvancılığa, dokumacılığa kadar pek çok şeyi biliyorlardı. O dönemin öğretmenleri, toplumu değiştirmenin en önemli aracı, değişim ajanı ve kalkınma önderleriydi.

Bugün eğitim örgütlerimizde durum dünden çok farklı. Öğretmenlerimizden göstermeleri beklenen davranışlar değişti ve bu da onların rollerini değiştirdi. Bugünün öğretmeni teknolojik gelişmenin yarattığı sanal ve dijital ortamlarda çalışabilen, kalite bilincine sahip, öğrencileriyle birlikte öğrenen, karşılaştığı sorunlara onlarla birlikte çözümler üretebilen, koçluk ve mentorlük yapabilen, çatışma kaynaklarını dengede tutmayı beceren, performans beklentilerini karşılayacak davranışları gösterebilen tüm bunları yaparken de her öğrencisini kendi kendine liderlik yapabilmesi için yönlendiren bir rolü üstlenmiş bulunmaktadır. Günümüzde bu rolleri oynayabilen öğretmen iyi öğretmendir. Geleceğin dünyası elbette daha farklı yeterlikleri getirecektir.

Bugünün öğretmeninin sınıf yönetiminde yararlanabileceği pek çok yeni model bulunmaktadır. İstenmeyen öğrenci davranışlarıyla başa çıkabilmede onlara yardımcı olabilecek pek çok strateji, yöntem ve teknik geliştirilmiş durumdadır. Şu nokta çok önemlidir. Günümüz öğretmeni sınıf içinde doğru liderlik yapabilmeyi bir mesleki yeterlik olduğu kadar, geleceğe karşı bir sorumluluk olarak da görmelidir.

Eğitim ve öğretim süreçlerinde doğru liderliğinin özü, insanın kendine hükmedebilmesini, kendi kendine söz geçirebilmesini temele alır. Sınıf yönetiminde doğru liderliğin ölçütü, eğitim amaçlarına ulaşma sürecinde, öğrencilerin kendi kaderlerini kendilerinin çizebileceklerini, kendi eylemlerinden kendilerinin sorumlu olacaklarını vurgulamak yoluyla onların kendi kendilerini kontrol güçlerini artırabilme yeterliği olarak karşımıza çıkar. Elbette buna daha farklı bir isim de verilebilir.

Bugünün öğretmeni, öğrencileri peşinden sürüklemek yerine, onların kendi izlerinden gidebilmelerini sağlayan bir anlayışa sahip olmalıdır. Paylaşımcılık ve dağıtımcılık günümüz öğretmenleri için en gerekli iki temel liderlik türüdür. Ancak böyle bir liderlik yaklaşımı insanın kendine duyduğu güveni ön plana çıkarabilir ve böyle bir liderlik anlayışı eşsiz birer varlık olarak dünyaya gelmiş bireylerin, birer kopya olarak ölmelerini önlemiş olur.

Liderlerin lideri ya da literatürde geçtiği ifadeyle bir süper lider olarak bugünün öğretmeni (1) kendi kendine liderlik yapabilmeli, (2) kendi kendine liderliği örneklemeli, (3) takipçilerine kendi amaçlarını oluşturmaları için cesaret vermeli, (4) olumlu düşünce örnekleri üretmeli, (5) kendi kendine liderliği ödüllendirmeli, (6) kendi kendini yöneten takımları desteklemeli, (7) kendi kendine liderlik kültürünü geliştirmelidir (Manz ve Sims, 2001).

Liderlik iyi yönetmektir. İyi yönetim doğru liderlikle olur. Araştırmalar, eğitim örgütlerinde doğru liderliğin çok önemli kişisel kazançları olduğunu göstermektedir. Yine araştırma sonuçları liderlik eğitimi konusunda düzenlenen eğitim programlarının davranışı değiştirme konusunda sınırlı kaldığını da göstermektedir. Bunun nedeni, insanların kişilik özelliklerini eğitim programları yoluyla değiştirebilmenin çok zor olması olabilir.

Öğretmen liderliği, öğretmenin sınıfta ve okulda formal ve informal eğitimsel etkinlik ve süreçlerde istekli görevler üstlenme, çevresini etkileme, meslektaşlarının gelişimine destek olma ve güven oluşturma yeterliliği olarak da ele alınabilir. Girişimci ve lider öğretmenlik davranışlarının okullarda gösterilmesi için, öncelikle, öğretmen yetiştirme programlarının, topluma hizmet üreten ve liderlik yapacak öğretmenlerin yetiştirilmesi yönünde zenginleştirilmesi gerekir (Can,2013). Öğretmen liderliği konusunda farklı durumları tanılayabilme ve analiz etme, durumların gerektirdiği uygun liderlik stillerini seçebilme ve uygulayabilme, eğitimin etkili olacağı temel noktaları oluşturabilir. İyi bir sınıf yönetimi eğitimi ya da bu konuda doğru insanların vereceği seminerler güçlü bir öğretmen liderliği için iyi bir altyapı da oluşturabilir.

KAYNAKÇA

Baloğlu N. (2001) Etkili Sınıf Yönetimi, Baran Ofset, Ankara.

Baloğlu N. (2000) “İlkokul (Sınıf) Öğretmenlerinin Sınıf Yönetimindeki Liderlik Yeterlikleri

Hakkında İlköğretim Müfettişlerinin Görüşleri”. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7 (17) Özel Sayı 100–109

Bennis, W. G. (1989). On becoming a leader. Reading, MA: Addison-Wesley.

Can N. (2013) Öğretmen Liderliği 3. Baskı Pegem Yayınları, Ankara.

Çelik , V. (2003) Eğitimsel Liderlik. 3. Baskı. Pegem Yayıncılık, Ankara.

Manz, C.C. & Sims, H.P. 1991. Superleadership: Beyond the Myth of Heroic Leadership, Organizational Dynamics, Spring, 18-35

Manz, C.C., 1986. “Self-leadership: toward an expanded theory of self-influence processes in organizations” , Academy of Management Review,Vol.11,pp.585-600

Manz, C.C. & Sims, H.P., Jr. 1990. Leading workers to lead themselves: the external leadership of self-managing work teams, is Super Leadership: Leading others to Lead Themselves, New York, NY: Berkley.

Manz, C.C. & Sims, H.P., Jr. 2001. The New Super Leadership: Leading Others to Lead Themselves. San Francisco. Berrett-Koehlerr Publishers, Inc.

Marx, G. 2006, Future-focused Leadership, Association for supervision and curriculum Development, Alexandria, Virginia USA,18

Sims, H.P., Jr, & Manz, C. 1990. In Search of  Superleadership- Leadership Strategies ( Self- Other)

Sims, H.P.,& Lorenzi, P. 1992. The new leadership paradigm: Social Learning and cognition in organization. Newbury Park, CA: Sage.

YASAL UYARI:

Yayınlanan köşe yazısı ve haberlerin tüm hakları ESM Yayıncılığa aittir. Kaynak gösterilse dahi köşe yazısı/haberin tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz.



Egitimtercihi.com
5846 Sayılı Telif Hakları Kanunu gereğince, bu sitede yer alan yazı, fotoğraf ve benzeri dokümanlar, izin alınmadan ve kaynak gösterilmeden kesinlikle kullanılamaz. Bilgilerin doğru yansıtılması için her türlü özen gösterilmiş olmakla birlikte olası yayın hatalarından site yönetimi ve editörleri sorumlu tutulamaz.