Eğitim Tercihi

Prof. Dr. Aytekin İŞMAN

Sakarya Üniversitesi, İletişim Fakültesi/İletişim Tasarımı ve Medya Bölümü

Bilgi çağı olarak adlandırılan içinde bulunduğumuz 21. yüzyılda bilgi teknolojileri hızla gelişmektedir. Bilgi teknolojilerindeki bu gelişmeler, uzaktan eğitim uygulamaları ile küresel iletişim ağının gelişmesine önemli katkılar sağlamıştır. Bilgi çağı dediğimiz 21. yüzyılda iletişim, toplumun her katmanında yaşayan bireyler için kaçınılmaz bir ihtiyaç haline gelmiştir. Geçmiş yıllarda toplumlar için ütopya sayılan uzaktan eğitim uygulamaları bilgi teknolojilerindeki gelişmelerle birlikte günümüzde küresel iletişim ağı üzerinden kolaylıkla uygulanabilir hale gelmiştir.

Küresel iletişim ağı, bilimsel araştırmaların, üretkenliğin,  kültürel değişimlerin, küresel ticaretin ve küresel eğitimin ana bilgi kaynağıdır. Belirtilen bilgi iletişim ağı, dünyada yaşayan tüm insanlar arasında yazılı, sözlü ve görüntülü iletişim kurmak için küresel bir merkez meydana getirmektir. Bunun yanı sıra, küresel iletişim ağı eğitimcilere, küresel uzaktan eğitim hizmetini sunma fırsatını da vermektedir (İşman, 1996).

Uzaktan eğitim, farklı ortamlarda bulunan öğrenci ve öğretmenlerin, öğrenme-öğretme faaliyetlerini, iletişim teknolojileri ve posta hizmetleri ile gerçekleştirdikleri bir eğitim sistemi modelini ifade eder. Uzaktan eğitim, bireylere kendi kendilerine öğrenme imkanını sağladığı, geleneksel eğitime göre daha esnek ve birey koşullarına uygulanabilir bir eğitimdir.

Yapılan birçok araştırma şunu göstermektedir ki, gelişmekte olan Türkiye, eğitim alanındaki çağdaşlık ve uygarlık sunan gelişmeleri kendi eğitim sisteminde uygulamaktan geri kalmamıştır. Bu çağdaş gelişmelerden bir tanesi de uzaktan eğitimdir.

Türkiye’deki ilk uzaktan eğitim çalışmaları 1924 yılında Dewey’in sunduğu “öğretmen eğitimi raporu” ile gündeme gelmiş, 1927 yılında kavram olarak oluşmaya başlamıştır (Alkan, 1997). Daha sonra çalışmalar durma noktasına gelmiş; fakat 1950 yılından sonra çalışmalar hızlanmış ve bu konudaki uygulama çalışmalarının hazırlıkları başlamıştır (İşman, 1997). Bu kitapta, uzaktan eğitimin Türk Eğitim Sistemi’ndeki gelişim süreçleri üç ana boyutta incelenmektedir:

1- Kavramsallaşma Süreci,

2- Mektupla Öğretim Süreci,

3- İletişim Teknolojilerini Kullanma Süreci.

Kavramsallaşma Süreci

Türkiye’de uzaktan eğitim konusundaki gelişmeler ülkenin sosyo-ekonomik şartlarıyla orantılı gitmektedir. Bu konudaki gelişmelerin, Cumhuriyet’in ilanından sonra başlayan bir dizi yenileşme hareketleriyle ülkemize davet edilen yabancı uzmanların tavsiyeleriyle başladığı görülmektedir. 1950’li yıllara kadar, uzaktan eğitim genel olarak kavram boyutunda kalmış olup bununla ilgili çeşitli kararlar alınmıştır. Bundan sonraki uygulamalar, alınan kararlar doğrultusunda yapılmıştır.

Mektupla Öğretim Süreci

Türk Eğitim Sistemi içindeki ilk uzaktan eğitim uygulamaları 1950’li yıllarda başlamıştır. Bu yıllarda yükseköğretime olan talebin artması ve klasik okulların bu talepleri karşılayamayacak durumda olması nedeni ile Milli Eğitim Bakanlığı “Mektupla Öğretim” uygulaması çalışmalarını başlatmıştır. Günümüze kadar yapılan Milli Eğitim Şûraları’nda, okullara çeşitli sebeplerle devam imkânı bulamayan okul çağındaki çocukların, yetişkin yurttaşlardan mesleki bilgi ve kültürünü artırmak isteyenlerin, daha yüksek derecedeki mesleki ve teknik okulları dışardan bitirme imtihanlarına girmek isteyenlerin,  çalıştıkları iş yerlerinden ayrılmadan bilgilerini arttırmak ve daha yüksek kademelere ulaşmak isteyenlerin mektupla öğretim yolu ile yetiştirilmeleri kararlaştırılmıştır. Bu karar doğrultusunda, Mektupla Öğretim Merkezi genel müdürlük olarak örgütlenmiş, Deneme Yüksek Öğretmen Okulu kurulmuş ve mektupla öğretimi örgün ve yaygın eğitimde başarı ile uygulamıştır. Fakat zamanla iki uygulamanın da yetersiz olduğu düşünülmüş ve 1975 yılında uygulamalara son verilmiştir. 1975’de Yaygın Yüksek Öğretim Kurumu (YAYKUR)  kurulmuş ve Deneme Yüksek Öğretmen Okulu ile uzaktan öğretime başlayan öğrenciler de bu kuruma devredilmiştir. Mektupla öğretim, açık yükseköğretim, dışarıdan bitirme ve örgün yükseköğretim programlarını bünyesinde toplayan YAYKUR bu programlar sayesinde çeşitli bölümlerde orta öğretim öğretmenliği, ilkokul öğretmenliği, teknik ve sosyal bilimler ile yabancı diller alanlarında uzaktan yükseköğrenim hizmeti vermiştir. YAYKUR’ un bu eğitiminde, danışmanlık hizmetleri ve uygulamalarında yazılı materyaller, televizyon, radyo ve ses bantları kullanılmıştır.

Fakat Milli Eğitim Temel Kanunu’nun 42. maddesinde “Genel, mesleki ve teknik yaygın eğitim alanında görev alan resmi, özel ve gönüllü kuruluşların çalışmaları ve arasındaki koordinasyon Milli Eğitim Bakanlığı’nca sağlanır.” ifadesi YAYKUR’un bağımsız ve açık bir üniversite olmasını engelleyerek düşünüldüğü kadar yayılmasını engellemiştir. Adı Yaygın Yüksek Öğretim Kurumu olan fakat istenilen yaygınlığı ve gelişmeyi sağlayamayan YAYKUR’un 1979 yılında çalışmalarına son verilmiştir.

Gerek Mektupla Öğretim Merkezi’nin, gerekse Deneme Yüksek Öğretmen Okulu’nun kurulmasındaki temel düşünce Türkiye için çağdaş bir uzaktan eğitim kurumu ortaya çıkarmaktır. Ancak bu girişimlerin akademik çevrelerce ve kamuoyunca olumsuz karşılanmış olması, yalnızca Milli Eğitim Bakanlığı’nın öğretmen ihtiyacını karşılamak üzere, öğretmen yetiştirme ile sınırlı kalmasına neden olmuştur. Bu uygulamanın ilk yılında öğrenciler temel bilgi kaynağı olarak yalnızca basılı materyaller (ders notu ve kitaplar) kullanmışlardır. 1975 yılının sonuna gelinirken yalnızca basılı materyaller ile yapılan uzaktan eğitimin yeterli olmadığına inanılmış, uygulama Bakanlıkça durdurulmuştur (Kaya ve Odabaşı, 1996). Daha sonra yapılan planlı ve çağdaş uygulamalarla, mektupla öğretim yöntemi günümüze kadar, “Açık Öğretim Fakültesi” ve “Açık Lise” uygulamaları ile günümüze kadar gelmiştir.

1982 yılında yürürlüğe giren 2547 sayılı Yüksek Öğretim Yasası ile Anadolu Üniversitesi bünyesinde bir Açık Öğretim Fakültesi kurulmuştur. 10. Milli Eğitim Şûrası’nda yaygın eğitimin örgün eğitimi tamamlayan bir sistem olarak geliştirilmesine karar verilmiştir. Şûra sonrasında ise 2547 sayılı yasa gereğince uzaktan yükseköğretim görevi üniversitelere verilmiştir ki bu yaklaşım Türkiye’de uzaktan eğitimin gelişmesi açısından ve iletişim teknolojilerinin kullanılması bakımından önemli bir gelişme noktasıdır.

İletişim Teknolojilerini Kullanma Süreci

Görsel ve işitsel kitle iletişim araçları olan radyo ve televizyon toplum yaşamına önce haberleşme aracı olarak girmiş, geniş toplulukları etkileme özelliklerinden dolayı eğitimde de etkili biçimde kullanılmıştır. Bu kullanım ilk dönemlerde fazla düzenli ve sistemli değilken eğitimin amacını gerçekleştirecek düzeye ancak belli bir süre sonra ulaşabilmiştir.

Dünyadaki teknolojik ve bilimsel gelişmeler, bireylerin, piyasanın eğilimleri eğitim programlarının da kısa sürede sanayi ve bilgi toplumunun ihtiyacını karşılayacak meslek kazandırıcı eleman yetiştirecek şekilde değişmesini zorunlu kılmıştır. Teknolojik gelişmelere paralel olarak eğitim ihtiyaçlarında artış ve değişiklikler görülmektedir. Teknolojinin getirdiği ve günlük hayatta sürekli iç içe olduğumuz yenilikler sınırlı zaman ve kaynaklarla yeni metotların etkin kullanılması ülkenin eğitim programlarının ve eğitim hedeflerinin içinde yer alır. Özellikle son yirmi otuz yıllık bir döneme bakılacak olunursa teknolojik gelişmelerle uzaktan eğitimin gelişmesinde bir paralellik görülür. Yaşanılan kültürden bağımsız eğitim programı düşünülemeyeceği gibi yeni teknolojik gelişmelerden etkilenmeyen bir eğitim programı da düşünülemez. Bu nedenle eğitim ve öğretime ayrılan kaynaklar zamanla artmakta, kitlelerin eğitimi daha ön plana çıkmaktadır. Teknolojik gelişmelerin eğitime getirdiği yeniliklerden biri de, uzaktan eğitimin yabancı dil öğretiminde kullanılmaya başlanması ve videonun eğitimde kullanılmasıdır. Videonun eğitime getirdiği kolaylıklar, tekrar imkânının olması, zaman sıkıntısının olmaması ve zengin çeşitlilik olarak sıralanabilir.

Dünyadaki teknolojik gelişmelerin baş döndürücü bir hızla devam ettiği yüzyılımızda, bilgisayarların eğitimde kullanılması eğitime yeni bir boyut kazandırmıştır. ABD ve Japonya’da bilgisayar teknolojisindeki gelişmeler büyük bir hızla eğitime transfer edilirken ülkemizdeki bilgisayarlar okul müdürlerinin odasına hapsedilmekte veya şifre konularak adeta bilgisayarlardan yararlanılmasının önüne geçilmeye çalışılmaktadır. Adı geçen ülkelerde “iletişimli video” (Interactive Video, Desktop Video Conferencing veya CU-See-Me) sistemli bilgisayarlar sınıflara girmiş, “Sanal Gerçeklik” (Virtual Reality) denilen bilgisayar programlarıyla tıp öğrencilerine kadavrasız anatomi dersleri gösterilmektedir.

Bilgisayarlar, televizyon sistemleri, eğitsel amaçlı uydular, tele iletişim, bilgi işlem sistemleri, veri bankaları ve veri tabanı sistemleri gibi yeni uygulamalar yeni teknolojik uygulamalara örnek olarak gösterilebilir. Çoklu ortamlar, video, videoteks, etkileşimli video, telefaks, eğitim teknolojisi merkezleri, program geliştirme laboratuvarları, öğretme makineleri, robotlar, benzeşim ortamları gibi örneklerden de eğitim teknolojisinin ortam boyutu ile ilgili birkaç yeni uygulama olarak bahsedilebilir (Alkan, 1997). Uzaktan eğitimde bilgisayar ortamına dayalı teknolojilere bakıldığında ise telefon, uydu, fiber optikler, entegreli sistemler, dijital iletişim ağı (Integrated Systems Digital Network), CD-Rom ve video disk olduğu görülmektedir. Bilgisayar destekli öğretim ve bilgisayara dayalı öğretimi de kapsayan bilgisayar yardımlı öğrenme (Computer Aided Learning), e-mail, bilgisayar konferansı, işitsel grafikler, veri tabanları ve çoklu ortamlar ise bilgisayar ortamına dayalı uzaktan eğitim uygulamalarına birer örnektir.

Günümüzde ise tüm dünyada hızlı bir gelişme içinde olan uzaktan eğitim konusu ülkemizde de önem arz etmektedir. Şu andaki çalışmaların Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi’nde, Açık Lisede ve Sakarya Üniversitesi, Fırat Üniversitesi, Selçuk Üniversitesi, ODTÜ, Bilkent vb. diğer bazı üniversitelerde ve eğitim kuruluşlarında devam ettiğini görüyoruz. Bu üniversiteler ve eğitim kuruluşları, hızla değişen ve gelişen teknolojik gelişmeler ile birlikte uzaktan eğitimin de değişmesini ve gelişmesini sağlayarak sistemlerine entegre etmeye çalışmaktadırlar.

Üniversitelerin yanında bazı devlet kurumları da uzaktan eğitim çalışmalarına devam etmiştir.  Örnek olarak, TÜBİTAK bünyesinde uygulamaya konulan Ulusal Akademik Network (ULAK-NET) projesi ile üniversitelerde uzaktan kumandalı eğitim devri başlamıştır. 

Bu proje üniversiteler arasında bir bağ oluşturmak amacıyla başlamıştır. Türk Telekom’un yardımıyla gerçekleşen bu projeye DPT, DİE ve benzeri araştırma geliştirme kuruluşlarıyla UNESCO Türkiye Milli Komisyonu, Milli Kütüphane, Atatürk Dil ve Tarih Yüksek Kurumu da destek vermiş ve proje kapsamına girmişlerdir.

Kitle eğitiminde etkin bir şekilde kullanılabilecek olan uzaktan eğitimin geliştirilme çalışmaları kamu ve özel sektörde devam etmektedir. Son yıllarda kitle iletişim araçlarının rahatlıkla uzaktan eğitim sistemi içinde etkili bir şekilde kullanılması ile ortaöğretim ve yükseköğretimden sonra ilköğretimde de uzaktan eğitim uygulaması için çalışmalar hız kazanmıştır.

Gelişen teknolojiler, özellikle internet teknolojisi ve uzaktan eğitimin bu teknolojiler ışığında yaygınlaşması ile birlikte Türkiye’de Web Tabanlı Uzaktan Eğitim (WTUE) uygulamaları artmıştır. Günümüzde uzaktan eğitim veren kurumların büyük bir çoğunluğu web tabanlı olarak bu hizmeti vermektedir.

Sonuç

Türkiye’deki uzaktan eğitimin gelişimini üç dönemde incelememiz mümkündür. Bu gelişim dönemleri:  Kavramsallaşma Süreci, Mektupla Öğretim Süreci ve İletişim Teknolojileri Sürecidir. Bu süreçler gelişen teknolojilere bağlı olarak gelişmiş ve değişmiştir. İleriki dönemlerde gelişen teknolojilerle birlikte uzaktan eğitim sistemleri daha da değişecektir. Bu değişim için teknolojik gelişmeler takip edilerek uzaktan eğitim sistemlerine entegre edilebilir.  

2010-2011 eğitim-öğretim yılı itibari ile Türkiye’de birçok özel veya devlet okulu ve üniversitesi uzaktan eğitim faaliyetlerini sürdürmektedir. Bu okullar ve üniversiteler uzaktan eğitim faaliyetlerini özellikle web tabanlı uzaktan eğitim sistemlerini kullanarak devam ettirmektedirler. Ayrıca 24 Nisan 2010 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan yönetmeliğe göre açık ve uzaktan öğretimden diğer açık ve uzaktan öğretim diploma programlarına yatay geçiş yapılabilmektedir. Açık ve uzaktan öğretimden örgün öğretim programlarına yatay geçiş yapılabilmesi için, öğrencinin öğrenim görmekte olduğu programdaki genel not ortalamasının 100 üzerinden 80 veya üzeri olması veya kayıt olduğu yıldaki merkezi yerleştirme puanının, geçmek istediği üniversitenin diploma programının o yılki taban puanına eşit veya taban puanından yüksek olması gerekmektedir. Bu yönetmelik uzaktan öğretim öğrencilerine hem istedikleri uzaktan eğitim hem de örgün eğitim kurumlarındaki bölümlerine yatay geçiş yapmalarına imkân sağlamıştır.

Tarihsel gelişimi itibarıyla dünyada uygulanan uzaktan eğitim projelerinden (ilk uygulama 1728’lerde yapılmış) yaklaşık iki asır sonra ancak ülkemize gelebilen uzaktan eğitimde yeni teknolojik gelişmelerin de ülkemize uygulama olarak girmesi için bir o kadar yıl daha bekleme gereği yoktur. Bu nedenle teknolojik gelişmeler takip edilerek en etkin bir şekilde kullanılmalı, Türk Milli Eğitimi’ni yönlendirenler bu yöndeki gerekli çalışma ve çabaları önemle takip etmelidir.

Kaynakça

Al, Umut ve Madran, Orçun. (2004). Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Sistemleri: Sahip Olması Gereken Özellikler ve Standartlar, 2006. Bilgi Dünyası. ÜNAK.259-271.

Alkan, Cevat. (1997). Uzaktan Eğitimin Tarihsel Gelişimi. Türkiye 1. Uluslararası Uzaktan Eğitim Sempozyumu. Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara.

Alkan Cevat. (1987). AÇIK ÖĞRETİM “Uzaktan Eğitim Sistemleri’nin Karşılaştırılmalı Olarak İncelenmesi”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, Ankara.

Alkan Cevat. (1997). Eğitim Teknolojisi, Anı Yayıncılık, Ankara.

Aziz Aysel, (1982), Radyo ve Televizyonla Eğitim, Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi EFAM Yayınları, Sevinç Matbaası, Ankara.

Çilenti Kamuran. (1993). Televizyonla Eğitimin Türkiye’deki Uygulamaları Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, Ankara.

Devlet Planlama Teşkilatı. (1992). Kalkınma Planlarları. D.P.T. Yayınları, Ankara.

Duman A. (1992). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Ankara Üniversitesi Yayınevi, 25 (1), Ankara.

Fidan, Nurettin ve Okan, Kenan. (1975). Açık Yüksek Öğretim Sistemleri ve Uzaktan Eğitim, Ayyıldız Matbaası, Ankara.

Gani Veysel, (1993). Kitle İletişim Araçlarının Eğitimde Kullanılması, Yeni Forum (14/284).

Harry K., John M. İ Keegan D. (1993),  Distance Education: New Perspectives.  Routledge. London and New York.

Hızal, Alişan. (1983). Uzaktan Öğretim Süreçleri ve Yazılı Gereçler: Eğitim Teknolojisi Açısından Yaklaşımı, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, Ankara.

İşman, Aytekin. (1997). Student’s Perceptions of a Class Offered Through Distance Education.  Ohio University. Basılmış Doktora Tezi.

İşman, Aytekin. (August, 1996). Living in The Information Age: Global Distance Education. ED Journal, v:10#8.

İşman, Aytekin. (August, 1997). Diffusion of Distancs Education in Turkish Higher Education.  Educational Technology Research and Development, v. 45, n.2. A quaterly publication of the Association for Educational Communication and Technology.

Kaya Zeki, Odabaşı Ferhan. (1996). Türkiye’de uzaktan eğitimin gelişimi. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (6/1), Anadolu Üniversitesi Yayınlan, Eskişehir.

Kaya, Yahya Kemal. (1984). İnsan Yetiştirme Düzenimiz, Politika, Eğitim, Kalkınma, Geliştirilmiş 4. Baskı, Ankara.

Mentes Atiye, (1990), Televizyon ile Okuma-Yazma Öğretimi, Milli Eğitim Dergisi (102), Ankara.

Milli Eğitim Şûraları (1939–1993 ve 1995) Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Başkanlığı Şûra Sekreterliği Milli Eğitim Basımevi, Ankara.

M.E.B. (1975). Eğitim Teknolojisi Strateji ve Yöntem Grubu Yönetmeliği, Resmi Gazete, 8 Mayıs, Sayı 15230.

Milli Eğitim Bakanlığı. (1975). Yaygın Yüksek Öğretim Kurumu, Koordinasyon ve Yönetim Dairesi, Yayın No:l, Ankara.

Moore, M. G. İ Kearsley G. (1996). Distance Education: A Systems View. VVadsvvorth Publishing Company.

Özcan Mustafa, (1992). Kitle Haberleşme Vasıtalarının Eğitim Fonksiyonları, Din Öğretimi Dergisi, (34).

Özer Bekir, (1993). Uzaktan Eğitim Yaklaşımının Öğretmen Eğitiminde Kullanılması, Eğitim Bilimleri I.Ulusal Kongresi, Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara.

Özbay Murat, (1992). Televizyonla Öğretim, Eğitim Dergisi (l),Ankara.

Özdil İlhan, (1986). Uzaktan Öğretimin Evrensel Çerçevesi ve Türk Eğitim Sisteminde Uzaktan Öğretimin Yeri, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Ankara.

Özdil, İlhan (1982). Uzaktan Öğretim Uygulamasının Türkiyedeki Durumu, Yetişkinlerin Uzaktan Eğitimi Üzerine Açık Üniversite Konferansına Sunulan Bildiri, Eğitim ve Bilim Dergisi, Cilt6, Sayı36, S.43-48, Ankara.

Teker Necmettin, (1991). Video ve Eğitimde Kullanılması, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 24, (2).

Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık, 1980, 1981, 1983, 1987, 1989 Hükümet programları. T.C.B. Yayınları, Ankara.

Usun Salih. (1997). Uzaktan Eğitimde Bilgisayar Teknolojisi, Çağdaş Eğitim (22/233), Ankara.