Alpaslan Dartan - Eğitim Yöneticisi / PDR Uzmanı

Siz Telafide var mısınız? Türkiye’nin eğitimde telafide yol haritası var mı? Bence hem var hem de yok, telafi deyince ne anladığınıza bağlı. Telafi denilince eksikliği kapatılmaya çalışılan bir yoksunluk durumundan söz edildiğini düşünüyorum.
1,5 yıldır süren salgın nedeniyle hem dünyada hem de ülkemizde üniversite öğrencileri de dâhil yaklaşık 25 milyon öğrenci eğitimde edinmeleri gereken bilgi ve birikimden, kazanmaları gereken sosyal, duygusal ve akademik becerilerden, yetkinliklerden az ya da çok mahrum kaldılar mı? Evet kaldılar. Toplumun yaklaşık 1/3’ü ileride ne kadar olduğunu bilmediğimiz eksikliklerini ya da yoksunluklarını ileride nasıl olacağını bilemediğimiz bir şekilde kapatabilmeleri için mevcut çaba ve gayretlerinin belki de onlarca katını harcamak durumunda kalacaklar mı? Evet kalacaklar.
İşte bu zor günlerin borcunu geleceğe bırakmamak adına Milli Eğitim Bakanlığı hem doğru hem de yanlış anlaşılmalara neden olacak açıklamalarla hem toplumun zihninde hem de duygularında derin sorular oluşmasına neden oluyor.
Türk Dil Kurumu web sayfasında telafi etmek sözcüğünün; ziyan olan veya elden çıkan bir şeyin yerini doldurmak, karşılamak anlamına geldiğini, tek başına telafi sözcüğünün ise; kötü bir etkiyi veya sonucu başka bir etki ile yok etme, karşılama, yerine koyma anlamına geldiğini yazıyor.
Geçen yıl mart ayından haziran sonuna kadar geçen sürede kamuoyu baskısıyla dillerde dolaşmaya başlayan telafi eğitimi programları yeterli hazırlıklar yapılamadığı için gerçekleşememişti. Bu yıl yarım dönem değil tam bir yıl daha okula gelemeyen yüz yüze eğitim alamayan ve çevrimiçi öğretim süreçleriyle okulu tamamlayan öğrencilerin mevcut eksiklikleri için telafi programları yürütüleceği dillerden düşmüyor. Bakanlık ve sivil toplum kuruluşları kazanım eksikliklerinin giderilebilmesi için telafinin gerekli olduğunu söylüyorlar. Keza bu konuda yapılan araştırmalar da bu eksikliklerin giderilememesinin ileride doğuracağı vahim sonuçlar olacağına işaret ediyorlar.
Milli Eğitim Bakanlığının telafi eğitimleri yapacağız dediğinde öğrencilerin hangi kazanım eksikliklerinin olduğunu belirlediklerini ya da bu eksikliklerin nasıl giderileceğine ilişkin bir detay görmedim, buna ilişkin bir telafi programına da rastlamadım. Bana kalırsa Bakanlığın kullandığı “telafi eğitimi” kavramının bizlerde yarattığı algı ile bakanlığın gerçekleştirmek istediği arasında ciddi farklılıklar var.
Doğru çözüm yolları belirleyebilmek için problemi doğru tanımlamak gerekiyor. Bunu gerçekleştirecek akıl da birikim de MEB bürokratlarında fazlasıyla bulunuyor. Ama gelin görün ki işin mutfağında değil de pazarında bir görüntü çiziliyor. Neden bu böyle oluyor anlamış da değilim. Telafi eğitimi denildiğinde ilk akla gelen akademik kazanımlarda yerine getirilemeyen, verilemeyen, eksik kalan bilgi ve becerilerin kazandırılacağı hedeflenen bir program yürütülmesidir. Bu da önce bu eksikliklerin her bir çocuk ve genç için ne ya da neler olduğunun tespit edilmesi ve sonrasında da bu eksikliklerin giderilebileceği yol haritalarının planların ve programların belirlenmesiyle mümkün olabilir.
Bu kolay bir süreç de değildir, uzun zamana yayılması gereken ve bir üst öğretim düzeyine geçiş yapmadan da mümkünse tamamlanması gereken bir süreçtir. Ancak salgın döneminde kaybedilen sadece bilişsel ve akademik kazanımların eksikliği değil sosyal, duygusal ve beşeri ilişkilerin de yoksunluğu olmuştur. Bu nedenle birbirinin tamamlayıcısı olan bu iki alandaki değişimleri, eksiklikleri birlikte düşünmek ve birlikte ele almak gerekmektedir.
Milli Eğitim Bakanlığının son zamanlarda telafi eğitimi kavramı üzerinden yarattığı algı ve bu algı üzerinden oluşturduğu beklenti bir boksörün rakibine sağ gösterip sol vurmasına benziyor. Telafisi düşünülen asıl şey öğrencilerin yaklaşık 2/3’ünün 1,5 yıldır hiç yüz yüze gelemediği bu dönemde çocuklara/gençlere yüz yüze eğitim fırsatı sunarak onların sosyal duygusal kayıpların biraz telafisi ve olabiliyorsa da geleceğin kurtarılması çabasıdır. Bu çabanın sonucu olarak da aslında büyük çaba ve uğraşılarla uzmanlar tarafından kaleme alınan öğrenci, öğretmen ve velilere yönelik kaynak kitaplar ve öğretmenlerin kullanabileceği etkinlik kitapları ve bunları destekleyici pek çok web tabanlı uygulamalar. Tüm bu çalışmaların arkasında ciddi bir emeğin olduğu su götürmez. Ama telafiler için ölçme ve değerlendirme tabanlı bir kılavuz gerekiyor.
Okulların yüz yüze eğitime kademeli ve kontrolü olarak açılması çok doğru bir karar olmakla beraber korku ve kaygılarımız nedeniyle de çok geç alınmış bir karardır. Şimdi tam 1,5 yıl hiç okula gidememiş 4., 5., 6 ve Haz, 9., 10 ve 11. Sınıf öğrencilerimize haftanın iki günü okulların kapısını açtık ve olması gerektiği gibi de velilere tercihte bulunma hakkı verdik. Bu kadar uzun süre evi okula dönüştüren zorlayıcı bir dönemde çocukların psikolojileri elbette etkilendi. Çocukların/gençlerin okulların kapanacağı döneme kadar en fazla okula gidebilecekleri gün sayısı 8 gün, yani haftada iki ayda 8 gün. Buna rağmen arkadaşlarını, öğretmenlerini ve okullarını özleyen öğrencilerin okullarda olduğunu da görüyoruz. Çocukların/ gençlerin bu 8 günde akademik eksikliklerinin telafisi de mümkün olamayacağına göre doğru bir karar ile sosyal ve duygusal gelişimleri için olası tüm çaba gösterilmiş ve okullara, öğretmenlere sunulabilecek etkinlikler içeren kitapçıklar oluşturulmuştur. Ama bu süreç elbette ki bir telafi eğitimi değildir böyle de anlaşılmamalıdır. Ama ivedilikle öğrencilerimizin bilişsel düzeydeki eksikliklerinin giderilmesi için gereken adımların atılması gerekmektedir ve bunun için yapılması gerekenlerde geç kalınmıştır.
Bakanlığın “Telafide ben de varım” etkinlikler kitabında yer alan ana başlıkla şöyle bir bakalım.
Telafide ben de varım... | T.C. Millî Eğitim Bakanlığı (meb.gov.tr)

Tabloda görüldüğü üzere hazırlanan çalışmalarda öğrenci, veli ve öğretmene öğrencilerin sosyal ve duygusal süreçlerinin geliştirilmesine yoğunlaştırdığını göstermektedir.
Telafi eğitiminin parolası ölçme, değerlendirme ve veriler ışığında program geliştirmeye dayanmalıdır. 4+4+4 eğitim sisteminin devreye girmesiyle bir yaş küçük grupların okula başladığı dönemde geliştirilmeye çalışılan yeni ve esnek programlar okuma ve yazma sürecinin geliştirilmesine yönelik okullar bazında atılan küçük adımlar oldukça işe yaramıştı. Ancak bu dönemin gerçekleri o döneme benzemiyor. O dönemde sadece bir yaş grubu için atılması gereken adımların bu dönemde özellikle ilkokuldan başlayarak tüm yaş grupları ve tüm sınıf seviyeleri için planlanmasını zorunlu kılıyor. Bu dönemin telafi programını iyi yapılandırabilmek için olmazsa olmaz bir koşul program geliştirme çalışmalarıdır. Ancak aradan geçen uzun bir eğitim yılı bu kapsamda iyi değerlendirilememiştir.
Esnek olmakla beraber bir standardı da olmayan her eğitimin kişilerde bıraktığı iz farklı olabilmektedir. Ülkemizde okullar, öğretmenler arasında herkesin kabul ettiği farkların eşitsizliklerin bulunması bu dönemde eğitime erişimde ciddi farkların bulunmasına neden oldu. Bakanlık yaptığı bir anket çalışmasında öğrenci ve velilere salgın döneminde uzaktan eğitimi sorgulamış ve ortalama %30 luk bir kesimin çevrimiçi eğitime erişim sağlayamadığını ya da fayda elde edemediğini dile getirdiğini biliyoruz.
Gerçeğin böyle olması telafi edilmesi gereken bilgi, beceri ve öğretim süreçlerinin kişiden kişiye okuldan okula ve bölgeden bölgeye değiştiği gerçeğini önümüze seriyor. Müfredatın daha önceden belirlenmiş zaman aralıklarında öğrencilere aktarıldığı okullarda günlük haftalık, aylık ve yıllık planlamaların varlığı bir standart geliştirilmesi amacına hizmet eder. Branşlar ve dersler bazında öğrenme ortamlarının standardı olamasa da belirlenen programların aynı zaman dilimlerinde gerçekleştiriliyor olması -ki nasıl gerçekleştirildiği önemli değildir/kişiden kişiye değişiklik gösterir- ölçme ve değerlendirme ilkeleri ve performansların değerlendirilmesi açısından önemlidir.
İyi biliyoruz ki öğrenmenin hiyerarşik yapısı gereği hâlihazırda bilinenler, bir sonraki ve daha karmaşık öğrenmelere zemin oluşturması bakımından önemlidir. Ancak yeni ve daha karmaşık öğrenmeye bilişsel ve duyuşsal olarak hazır olan bireyin öğrenme yolculuğu, bilinenler üzerine inşa edilir, bütüncül ve kümülatif bir şekilde devam eder. Bu zincirde bir halka koptuğunda, öğrenmede sürekliliği sağlamak mümkün olmayabileceği gibi sonrasında oluşacak öğrenmeler de nitelikli ve istenen düzeyde gerçekleşemeyebilir.
Öğrencilerin her sınıf seviyesinde ve her branşta sahip oldukları kazanımların neler olduğu belirlenmelidir. Bunun ne zaman yapılabileceğini bilemiyorum, okulların eğitime devam ettiği sürelerde bu ölçümlerin gerçekleştirilmesi önümüzdeki yıl için bir veri olur ve programların telafi programlarının da içerisine alan zenginleştirmeler gerçekleştirilebilirdi.
Öğrencilerin öğrenmesini izleyecek ve destekleyecek biçimde daha özgün, biçimlendirici ve tutarlı bir ölçme-değerlendirme anlayışıyla telafi süreçleri yapılandırılmalıdır. Pandemi koşulları bu çalışmalar için bir fırsat yaratmıştı. Her öğrencinin bireysel ihtiyaçları farklılaştığından, eksiklikleri değişkenlik gösterdiğinden daha çok bireysel çözümler üretebilmesi beklenti olsa da öğrenci sayısının fazlalığı nedeniyle bu pek olanaklı görünmüyor. Ama her koşulda Öğrenme kayıplarının büyüklüğü ailenin sosyo ekonomik düzeyine, uzaktan eğitime erişim durumuna, uzaktan eğitimin niteliğine, aile desteğine ve etkileşim düzeyine göre değiştiğini unutmamak gerekiyor.
Bakanlığın UDEP programında sınıf düzeylerine uygun kritik kazanımlara destek yapılanmasının içeriğini bilmek gerekiyor. Telafi eğitimlerinin içeriğini düzenlemek amacıyla derslerin üst sınıflardaki konu ve kazanımlarına temel teşkil eden kritik konu ve kazanımlar Bakanlık tarafından belirlenmiştir. Ancak buna uygun örnek öğretim programları ve bu programlara yönelik etkinlik örnekleri hazırlandığı belirtilmekle beraber sosyal, duygusal ve fiziksel alanların gelişimi için hazırlanmış içeriğin dışında akademik kazanımlarla ilgili hazırlanmış taslak bir çalışma da bulunmuyor.

Bu süreçte öğrenmenin yüz yüze sürdürülmesine yönelik çabaların yanı sıra, her öğrenci için eşit koşullarda uzaktan eğitime erişim mümkün olmadığından, başta dezavantajlı öğrenciler olmak üzere tüm öğrencileri kapsayacak etkili bir telafi programının bir an önce hayata geçirilmesi gerekmektedir.
Kaynaklar.
• https://telafidebendevarim.meb.gov.tr/
• https://tedmem.org/yayin/turkiyenin-telafi-egitimi-yol-haritasi

Alpaslan Dartan - Eğitim Yöneticisi / PDR Uzmanı

Toplumun hemen her kesiminin eğitim ve eğitim sistemi ile ilgili kendine özgü bir görüşü bulunuyor, 83 Milyon nüfuslu ülkemizde eğitim ile ilgili görüşü olmayan tek bir aile ve birey bulamazsınız. Doğal olarak eğitim hem eğitim bilimi ile ilgili uzmanların hem de toplumun birer üyesi olarak bizlerin günlük hayatında önemli bir yer tutuyor. Bu nedenle günümüzün eğitim anlayışını toplumların geleneksel kültüründen bağımsız ele alamadığımız gibi küreselleşen bir dünya düzeninde gelişen ve değişen dinamiklerden de bağımsız düşünemiyoruz.

Özellikle ülkemizde her kademede okullar arasında eğitimin kalitesi açısından niteliksel farklılıkların olduğunu artık hepimiz kabul ediyoruz. Zaman zaman Milli Eğitim Bakanımız Sayın Ziya Selçuk’un dile getirdiği “sınav gerçeğinin ortadan kaldırılabilmesi için okullar arasındaki nitelik farkının azaltılması/daraltılması gerekir” sözü de bu pandemi döneminde içimizi çokça acıtan bir gerçek olarak ortada duruyor.

Pandemi döneminin tüm dünyadaki etkisiyle birlikte ülkemizde zaten kırsal bölgelerde var olan eğitime erişim sorununun giderek daha fazla artmasına, büyük şehirlerde de eğitimin nitelik sorunun çözümüne yönelik adımlar atılmasını olabildiğince zorlaşmıştır. Eğitim sisteminin bütününe ve geneline ilişkin sorunlara çözüm üretebilmek için eğitimi bütünsel bir bakış açısı ile ele almak, eğitimin tüm toplumun tüm paydaşlarının ortak bir anlayışa sahip olmalarıyla mümkün olabilir ancak ülkemiz gerçeklerinde bunu görebilmek de mümkün görünmüyor.

Başarı kavramı, öğrencilerin okulda uygulanan müfredat kapsamında ele alınan konuları ne dereceye kadar öğrendikleriyle ilgili değildir. Gerçek hayatta karşılaşabilecekleri durumlarda sahip oldukları bilgi ve becerileri kullanabilme yetenekleriyle ilgilidir. Biz de bugüne kadar yetiştirdiğimiz öğrencilerin niteliğini sorguluyor, okul öncesinden üniversiteye birbirini izleyen tamamlayan eğitim politikaları geliştiremediğimiz için de öğrencilerimizi ezberci anlayışla hazırlanan müfredata mahkûm ediyor, okul-öğretmen ve veli işbirliğinin kalitesini artıramıyorduk. Bugün ise geldiğimiz noktaya baktığımızda küresel salgının öğrencilerin eğitime erişim ve eğitimde fırsat eşitliği açısından ülkemiz tüm dünya ülkeleri içerisinde en fazla olumsuz etkilenen ülkeler arasında gösteriliyoruz.

Okullar açısından bakıldığında bu pandemi sürecinde velilerle güven ilişkisine dayalı iletişim kurulabilmesi, öğrencilerin duygusal süreçlerinin anlaşılmasına ve akademik başarılarının doğru yorumlanmasına katkı sağlayabilir. Veliler açısından da tüm dünyayı etkileyen bir sıkıntının giderilmesinde özellikle de çocukların ruh sağlıklarının korunabilmesi için okul ve öğretmenlerle daha sık iletişim kurulmasını gerekli kılmakta ve onların ilgileri, yetenekleri ve duygusal süreçleri hakkında daha bir farkındalık edinmeleri anlamına gelir.

Okullarımızda uzaktan ve çevrim içi yapılan öğretimin başarılı olması ve amaçlarına ulaşabilmesinde öğrencinin ailesinin ilgi ve desteği oldukça önemlidir. Veli ile doğru şekilde ve doğru zamanda kurulan iletişim ve işbirliği becerisi bir okulun önemli artılarındandır. Sınırlarını ve sorumluluklarını bilerek gerçekleştirilen bilgi alışverişleri öğrenci başarısını artırmakta, sosyal ve duygusal güven ortamını pekiştirmektedir. Gerektiği kadar açık ve şeffaf eğitim kurumu sorumlulukların eşit paylaşımını da önemser ve gerektiği ölçülerde yerine getirir.

Öğrenci başarısında, okulların yapısı veya sosyo-ekonomik koşulların yanında aile-okul işbirliği ile arttığı yapılan araştırmalarda tespit edilmiştir. Ülkemizde yapılan pek çok sosyo-ekonomik araştırma maddi durumu yerinde olan ailelerin çocuklarının, diğer öğrencilere oranla akademik olarak daha başarılı sonuçlar elde ettiklerini gösteriyor. Türkiye’nin OECD ülkeleri içerisinde kişi başına düşen gayrisafi yurtiçi hasılasının (GSYİH) düşük olduğu ülkeler arasında yer aldığını biliyoruz.

Okul-aile işbirliği öğrencilerin başarısında oldukça önemli bir yer tutuyor bunu biliyoruz. Yapılan tüm araştırmalar çocukları ile ilgilenen, sorunlarını çözmeye çalışan, okulla iş birliğini geliştiren ailelerin çocuklarının başarısının ilgilenmeyen ailelere göre çok daha yüksek olduğunu gösteriyor. Yine ülkemizde okul öncesi ve ilkokul düzeyinde okul veli ilişkisinin velilerce daha fazla önemsendiği, yaş düzeyi arttıkça özellikle ortaokul ve lise düzeyinde velilerin okula uğrama ve öğretmenlerle temas etme sıklıklarının azaldığı yapılan araştırmalarda ortaya çıkmıştır.
Okul aile işbirliğinin güçlü olması öğrencide önemsendiği ve değer verildiği duygusunu geliştirirken bütünsel olarak gelişiminin takibi yine öğrencinin hem okul başarısını ve hayat başarısını desteklemektedir. Okulun çocuğun tüm özellikleriyle tanınması ve bilinmesine yönelik izlediği yol, yöntem ve gerçekleştirdiği bilgi paylaşım toplantıları da okulun güvenilir ve geliştirici özelliğinin bilinmesine yol açacaktır. Bu koşullarda bu nasıl mümkün olabilir tartışılır elbet ama nasıl sorusu kadar bunu gerçekleştirme arzusu da önemlidir.
Bunu sağlayabilmenin temelinde de eğitim kurumlarına, kurumun yönetici ve öğretmenlerine, çocuklarını geliştirecek bir program ve yapı bütünlüğüne inanarak güven duygusu geliştirmekten geçiyor. Her çocuğun kişilik özellikleri, karakteristik yapıları, ilgi ve yetenekleri, sosyal duygusal özellikleri birbirinden farklıdır. Salgın dönemlerinde veli olarak okuldan beklentilerimizi çocuğumuzun özelliklerini de düşünerek doğru bir şekilde konumlandırabilmek gerekir.

Okul ve veli işbirliğinde karşılıklı olarak sınırlarını ve sorumluluklarını bilerek gerçekleştirilen bilgi alışverişleri gerekir. Bu zor dönemde veli çocuğuna destek olurken, okulun eğitim uygulamalarına, öğretmen ve yöneticilerinin alan uzmanı olarak yetkinliklerine değer vermeli ve önemsemelidir.

Milli Eğitim Bakanlığı bir İzleme Ve Değerlendirme Raporu 2020 kapsamında geçtiğimiz aylarda bir anket çalışması gerçekleştirdi. “Küresel Salgın Döneminde Uzaktan Eğitim” başlığı ile yapılan bu çalışmanın sonuçları da yakın zamanda açıklandı.
Bakanlığın yürüttüğü bu çalışmaya 41.430 öğrenci, 25.667 öğretmen, 2.197 okul yöneticisi ve 24.489 veli olmak üzere toplamda 93.783 kişi katılım sağlamış. Çalışma kapsamında TRT-EBA TV Lise kanalında yayınlanan ders videolarının takip edilme durumu incelendiğinde; öğrencilerin yaklaşık %20’sinin dersleri takip edemediğini ve yoksunluk yaşadığını göstermektedir.
Ders anlatım videoları ile ilgili görüşler genel olarak dikkate alındığında içeriklerin ders özelinde tekrar gözden geçirilmesi ve geliştirilmesi ihtiyacı olduğu, araştırmaya katılan öğrencilerin %1,5’i televizyon veya internet erişimi olmadığı için ders anlatım videolarını takip etmediklerini, diğer yandan internete erişimi olmadığı için canlı derslere katılamadığını belirten öğrenci oranın da %7,1 düzeyinde olduğu görülmüş. Öğrencilerin, %31’i ders anlatım videolarını televizyondan, %18’i telefondan, %11’i bilgisayardan, %1’i tabletten ve %39’u da birden çok kaynaktan takip ettiklerini belirtmişlerdir.
Salgın süreciyle ilgili olarak, uzaktan eğitim sürecinin devam etmesi durumunda televizyona veya internete erişim imkânı olmayan çocuklara bu imkânların sunulması, içerik zenginleştirilmesine ihtiyaç olduğu çok açık olarak ortaya konmuş görünüyor.
Öğrencilerin akademik başarılarını, sosyal ve duygusal gelişimlerini etkileyen faktörlerin neler olduğu üzerine yapılan pek çok farklı araştırma sonuçları da en çok eğitim ve öğretim kurumları ile aile çevresinin etkili olduğunu gösteriyor. İki önemli yapı okul ve aile çocukların gelişimi üzerinde bu kadar etkili iken birbirlerini destekleyen ilişki geliştirmelidirler.

Okul ve veli işbirliğinde her iki taraf da öğrencinin yararına ve gelişimine katkı anlamında birbirlerine yeterince ve gerektiği kadar açık ve şeffaf olmalıdırlar. Karşılıklı geri bildirim verme daha sık yapılmalı, çocuğun bireyselliği ve ruh sağlığı korunduğu kadar toplumun, okulun ve ailenin tutum, davranış ve değer yargıları da göz önünde bulundurulmalıdır. Girdisi ve çıktısı insan olan ve bir hizmet alanı olarak görülen okul, temel bir yapı taşı rolü üstlenirken bu yapı taşına değer veren destekleyen unsur olarak da aile çocukların her alanda gelişimine destek olmalıdır.

Velilerin örgün eğitimin daha çok tercih ettiği bu araştırma sonuçları tüm dünyada olduğu gibi uzaktan eğitimin de bir an önce yerini yüz yüze eğitime bırakması gerektiğini bize gösteriyor. Ama bu gerçekleşene kadar okul veli ve öğrenci arasında mümkün olan en doğru iletişim ağı çalışmalı bişrbirini çocuklar üzerinden destekleyen ve koruyan bir anlayışa bırakmalıdır. Yapıcı ve destekleyici eleştirinin herkesi geliştireceğini bilen MEB yetkilileri de kendi yaptıkları araştırma sonuçlarına uygun toplumu hazırlayıcı ve yönlendirici bir rol üstlenmelidir, en az öğrenci ve velileri kadar.
Kaynak. http://covid19.meb.gov.tr/assets/files/02-rapor-yayin-bilgilendirme/04-raporlar/01.pdf

Alpaslan Dartan - Eğitim Yöneticisi / PDR Uzmanı

Bir eğitimci, okul yöneticisi, psikolojik danışman ve bir baba olarak bu sorunun bana özel kişiselleştirilmiş cevabı olarak önceliğim ruh sağlığını korumak derim. Sınav başarısını önemsemediğimden değil ama bir öncelik sıralaması yaptığım için böyle söylerim. Peki sizce, ya sınav başarısı diyenler de ya da her ikisi de olabilir diyen yok mudur aramızda, elbette vardır. Hatta bu üçüncü yolun (hem ruh sağlığı hem de sınav başarısı) bireyler için gerçekleşebilir kılabilmek mümkün ise bu yolu benimseyenlerin de büyük çoğunluk olacağını da bilenlerdenim.

Pandemi koşulları bizleri, ilişkilerimizi sosyalleşme becerilerimizi kısacası alışa geldiğimiz doğal hayatımızı tersine çevirdi. Maalesef şimdi yediden yetmişe insanlık olarak hep birlikte hayata tutunmanın ve uyum sağlamanın yollarını arıyoruz. Biz yetişkinler bile uyumlama yeteneğimizi kaybederken okul çağındaki çocukların yaşadıklarını anlamanın pek de kolay olmayacağını düşünüyorum.

Çocukların kişisel yeterlilikleri, yetkinlikleri alışkanlıkları, öğrenme biçimleri, ilişkileri yönetme süreçleri, okul iklimi gibi pek çok değişken onların hayat başarılarını ve akademik gelişimlerini etkiliyor. Ancak bunlar içerisinde anne baba tutumları içerisinde en belirleyici olanı idi. Araştırmalar başarılı öğrencileri diğerlerinden ayıran en önemli etkenin Anne-baba desteği ve ilgisi olduğunu gösteriyordu. Şimdi ise başarı ve başarısızlık nedenleri arasına bu okulsuz öğretim ikliminin yarattığı “okulsuz eğitim” ’in bilgi eksikliklerini ve kayıplarını da eklemek gerekecek.

Okul sınavları ya da LGS ve YKS gibi ulusal sınavlarda alınan sonuçlar, özellikle okula gidemeyen, gitse bile tedirgin olan çocuklar için ya da aileleri için ne anlam ifade etmelidir? Eskiden olsa sınavların ve sınav sonuçlarının doğru okunması halinde bir fırsat olduğunu, sınavların bir süreç değerlendirme işlevi olduğunu söylerdik. Peki, bugün bu koşullarda girilecek olan sınavların ya da sınav sonuçlarının çocuklar ve aileleri için ne anlam ifade etmelidir? Üstelik sınavların hürmetine son bir yılda ara ara açılıp kapanmalar olsa da sınava hazırlanan 8 ve 12. Sınıf öğrencileri yüz yüze eğitim alabildiler, ancak öğrenci devamsızlıkları nedeniyle bu eğitimin ne kadar verimli olduğu da tartışılırken.
İnsanın doğasında var, çoğumuz başarısızlığı üstlenmek istemeyiz, savunma mekanizmaları geliştiririz hayatımıza devam edebilmek için, bu nedenle de genelde sorunları dışsallaştırma yoluna gideriz. Pandeminin en çok eğitimi ve çocukları etkilediği bu dönemde yaşları gereği yaşadıkları pek çok sıkıntının yanında bir de ite kalka hazırlandıkları bu sınavlarda gösterilecek olan performanslara anne ve babalar nasıl bakacaklar acaba? Her koşulda çocuklarının yanlarında mı duracaklardır yoksa karşılarında mı duracaklardır?

Milli Eğitim Bakanlığı özellikle ortaokul öğrencilerinin Liselere Giriş Sınavlarına hazırlanırken yaşadıkları pek çok olumsuzluğu ve bunlara bağlı oluşan sınav kaygısını ortadan kaldırılmak için bundan üç yıl önce ancak öğrencilerin %10’nun girebileceği %90’nının da sınavsız yerleşeceği bir sistem getireceğini söylemişti. LGS işte böyle yapılandırılmıştı, bu çerçevede de öğrencilerin en yakın okullara gideceğinden sınavlara az kişinin gireceğini hedeflemişlerdi. Aradan geçen üç yıl gösterdi ki her yıl en az yaklaşık bir milyon öğrenci sınava giriyor.

Hedeflenen ile gerçekleşen arasındaki uçurum, eğitimin nihai hedeflerini sınavlar yolu ile giderme yanlışlığından kaynaklanıyor. Bilinen ve görünen o ki iyi yurttaş yetiştirme hedefi sınavlara endeksli bir eğitim anlayışıyla mümkün değildir. Artı sınavlar yolu ile kazandıramayacağımız o kadar çok değer ve özellik olduğunu bilmemize rağmen yanlışı düzeltme konusunda çok da başarılı değiliz.

Hayat başarısı ile sınav başarısı arasında sıkışmışlık eğitimin genel bir problemi maalesef. Covid 19 pandemisi nedeniyle son 1,5 yıl eğitim sistemi açısından oldukça zorlu geçti. Belirli sınıf düzeylerinde hiç okula gidememek, arkadaşlarıyla birlikte olamamak, sınıfın ve okulun havasını teneffüs edememek, sürekli ekran karşısında olmak ve üstüne zaten kendisi de ayrı bir dert olan sınav gerçeğiyle yüz yüze olmak.

İşte bu ve benzeri pek çok nedenler öğrenci, veli ve öğretmenlerde görülen psiko-sosyal pek çok sorunun nedeni olarak ortada duruyor. Hala aşı, maske ve mesafe üçgeninde tüm dünyanın bu hastalıktan bir an önce kurtulacağı zamanın gelmesini bekliyoruz. Eskiden öğrencilerimize öğretmenleri ya da ebeveynleri olarak sıkça yapma dediğimiz şeyleri bugün koşullar gereği izin verir olduk. Kendi çelişkilerimizi yaşarken bu çelişkileri çocuklara izah etmek hiç de kolay olmadı.

Ergenlik bir Yolculuk
Ergenlik çocukluğa veda ve bununla birlikte dönüşüm ve başkalaşım sürecidir. Bu süreçte ergenler hem büyürler hem değişirler, hayal kurar ve hayallerinde geleceği inşa ederler ama bu yolculuklarında da hep yalnız, hassas ve kırılgandırlar, sorunları göründüğünden daha derinlerde yer alır. Yetişkinler olarak çocuklarımızın yanında olduğumuzu hissettirmenin, onları koşulsuz sevdiğimizi ve değer verdiğimizi hissettirmenin tam zamanı hem de eskisinden daha fazla. Pek çok çocuk için, buz dağının altında yatan duyguların farkında olmak bile yeterli olabilir.

İşte sınavlara hazırlanma dönemi sadece çocuğu değil, aileyi ve yakın çevreyi etkiliyor. Hem LGS hem de YKS için sınava girilecek yıldan bir yıl hatta iki yıl öncesinde hazırlıklar başlıyor, planlar programlar yapılıyor, beklentiler artıyor. Hazırlık süreci yoğunlaştıkça da hedefler büyüyor ve çocukların üzerinde yük gittikçe artıyor.

Çünkü bu dönem sınav stresinin yanı sıra fiziksel ve duygusal değişimler, yoğun duygusal iniş çıkışlar, artan sinirlilik, dürtüsellik, saldırganlık ve depresif duygu hali gibi ergenlik sürecinin yansıyan etkileriyle birlikte stresin çifte katlandığı bir dönem. Bu yaş gurubu ile iletişim kurmak çok daha zor evde, ekran karşısında okul, kurs programları ve özel ders arasında koşturan ve yorulan çocuklar dokunsan ağlayacak hale geliyorlar. Onlar bu duyguları yaşarken anne babalar da yıpranıyorlar. Bu zor süreçte çocuklarla iletişim kurmak onları dinlemek ve gelecek ile ilgili kaygılarını azaltmak anne babalara düşüyor.

Son söz, çocuklar neredeyse 1,5 yıl okuldan uzak, uzaktan eğitim ile ve mevcut koşulların getirdiği noksanlıklarla eğitimlerini sürdürürlerken bir de sınava hazırlanma uğraşılarında oldukça yıprandılar. Çocukların sırtlarında taşıyamayacakları kadar yük bindirmenin çok da anlamı yok artık. Sınav ülkemizin gerçeği olabilir ama sınav performansları çocuklarımızın gerçeği olmayabilir. Her koşulda güven ve koşulsuz sevgi şart, işte o zaman üçüncü yol için doğru zemin yaratılmış olur.

Alpaslan Dartan - Eğitim Yöneticisi / PDR Uzmanı

"Umut tuz gibidir, insanı doyurmaz ama ekmeğe tat verir..."

Hayat = okuldur derken inandığımız bu gerçeğin altını doldurmak gerekiyor. Bugün geçmişten farklı bir dünyada yaşıyoruz, geçmiş derken de yakın geçmişten söz ediyorum elbette. 2019 Eylül ve Ekim ayları hatta biraz daha yakına gelirsek Kasım-Aralık 2019 dönemine kadar sadece ülkemizde değil tüm dünyada insanlar bugün yaşananları akıllarının ucundan bile geçirmiyorlardı. Çin’de başlayan VE bugün tüm dünyayı etkisi altına alan Covid 19 salgını maalesef bizleri izlediğimiz korku ve gerilim filmlerindeki bir dünyaya götürdü. Bugün bu salgının görüldüğü 213 ülke ve sayısı 2 milyona yaklaşan ölüm vakası bulunuyor. Aradan neredeyse bir yıl geçti ve bu virüs tüm insanlık için hala büyük bir tehlike olmaya devam ediyor. Bu nedenle eğitimde kısa, orta ve uzun dönemli planlı programlı bir değişim hareketine ihtiyaç bulunuyor.
Bu öngörülemeyen felaketin yarattığı tahribat, dünyada olduğu gibi ülkemizde de başta ekonomi alanında olmak üzere sağlık, gıda üretimi, enerji, işsizlik, iklim değişikliği, sosyal hayat ve eğitim-öğretim gibi pek çok alanda günlük hayatımızı etkileyen büyük sıkıntılara neden oldu. Bizleri evlere sıkıştırmış ve bir tür yalnızlığa itmiştir.
Dünyamızda eskinin ne olduğunu bilen ama geleceğin ne olacağını bilemeyen ancak tahminler yürütebilen bir çoğunluğuz. Politikacılar, iş ve bilim insanları pek çok taşın yerinden oynamasına neden olan bu virüsten kurtulduktan sonra dünyada ve ülkemizde yaşamın nasıl dizayn edileceği üzerine kafa yoruyorlar. Pek çoğumuz da hayatta kalma uğruna bu dizaynın içerisinde bizlere biçilecek rolü yerine getireceğimiz günleri bekliyoruz.
Ekonomi, sağlık ve sosyal hayata dair tüm sorunlu alanların bütünsel etkisi hepimizin günlük yaşantısını etkiliyor. Biz eğitimcilerin öncelediği ise pandemi sonrasında eğitimin nasıl şekilleneceği konusundaki tartışmalar ve ileri sürülen görüşler oluyor, bu da çok normal. Üniversite öğrencileri dâhil 20 milyonu aşkın öğrenci sayısı neredeyse toplumun üçte birine karşılık geliyor ve eğitimdeki gelişimler toplumun neredeyse ¾’ü nü ilgilendiren önemli bir hizmet alanı olarak karşımıza çıkıyor.
İşte burada eğitim dünyasının 2021 ajandası gündemi nasıl şekillenecek. İçerisinde bulunduğumuz sıkıntılı süreçten “aşı” lanma ve alınan tedbirler sayesinde biraz rahatlayacağımızı varsayarak bir sonraki eğitim ve öğretim yılında eğitimi nelerin beklediği önemli bir tartışma konusu olarak karşımıza çıkıyor.

NE YAŞADIK, NE ÖĞRENDİK?
Bu tartışmaya iki pencereden bakmak gerek. Birincisi bu salgının başladığından bu güne ne yaşadığımız ve ne öğrendiğimiz, ikincisi de bu öğrendiklerimizin bize gelecekte nasıl bir kılavuzluk edeceğidir.
Salgının ülkemizde hayatımızı etkilemeye başladığı Mart 2020 tarihi bizlerin bildiği tüm ezberlerin yok edildiği bir sürecin başlangıcı oldu. Önce okullarda yüz yüze eğitime ara verildi ve kısa sürede uzaktan eğitime geçildi hemen ardından arka arkaya gelen sosyal yaşamın kısıtlılıkları ve karantinalarla devam eden bir süreç yaşadık ve hala yaşıyoruz. Dolayısıyla ciddi biçimde alıştığımız konfor alanlarımızın iyice daraldığını gördük, sosyalleşmenin ancak belirli koşullarda gerçekleşebildiği hayatta kalma korkumuzun ve yakınlarımızı koruma içgüdümüzün her şeyin önüne geçtiği zor bir yıl yaşadık.
Neler yaşadık ve neler gördük derseniz?
Okulun eve dönüştüğü,
Anne babanın evde öğretmene evrildiği,
Uzaktan eğitim araçlarına çok çabuk uyum sağlandığını,
MEB’in evde uzaktan eğitim adına EBA ve TRT işbirliği ile kısa zamanda adımlar atmasını,
TMM (Temizlik-Maske-Mesafe)’nin haytamızın merkezine oturduğunu,
Çocuklarda ekran bağımlılığını artıyor derken ekrana bağlılığı zorunlu hale getirdiğimizi,
Neredeyse hiç kullanmadığımız teknolojik platformlar hakkında epey bilgili ve becerikli olduğunuzu,
Öğretmenlerin önemini ve değerini,
Okulun = hayat olduğunu,
Okulun başka anlamlar da taşıdığını,
Eğitimin en az öğretim kadar değerli ve önemli olduğunu,
Yaratıcılığın zor koşullar altında daha kolay sergilenebildiğini,
Teknolojinin kolaylaştırıcı olduğunu ve daha çok kullanılması gerektiğini,
Eğitim ve öğretimin bütünlüğünü,
Sosyalleşmenin, dokunmanın ve göz göze bakabilmenin önemini,
Her şeye rağmen uzaktan eğitimin yüz yüze eğitimin yerini tutmadığın,
Okul başarısının her şey olmadığını,
Psikolojik iyi olma halimizin değerli olduğunu,
Çocukların, gençlerin ve yaşça büyük olanların eve sıkışmışlıklarını daha çok hissettiklerini,
Telafi eğitimi kavramını,
Sınavların çevrimiçi yapılabildiğini,
Sınava hazırlanan grupların yaşadıkları sıkıntıları,
Performans değerlendirmelerin önemini ve çeşitliliğini,
Evde çalışma kavramını,
Yüz yüze eğitim-çevrim içi eğitim-hibrit eğitim kavramlarını ve anlamlarını,
Belirsizliklerin kaygılarımızı artırdığının farkındalığına erişimizi,
Eğitim saatlerinin az mı olduğu çok mu olduğu kısır tartışmaları,
Okulların bir kapatılıp bir açıldığını, aç kapa aç kapa yaptığımızı,
Bugün söylediğimizi üç gün sonra değiştirebildiğimizi,
Zamandan ve mekândan bağımsız işlerin yürütülebileceğini,
Eğitime erişimde dezavantajlı büyük bir kesimin var olduğunu ve pandeminin bunu daha da arttığını,
Hayata tutunma azmimizi…
Ve daha pek çok şey... Tüm bunları eğitim süreçleri açısında sıraladım, burada yer almayan pek çok husus da atlanılmış olabilir. Ekonomi, sosyal hayat, işsizlik vb diğer yaşam alanlarında yaşanan sıkıntılardan söz etmiyorum bile.

EĞİTİM BİR ÜLKE MESELESİDİR
Bu tartışmaların bir diğer boyutu da bu öğrendiklerimizin bize gelecekte nasıl bir kılavuzluk edeceğidir. Eğitim sistemimiz de toplumumuz gibi hassas ve kırılgan bir yapıya sahip. Bir ülkenin eğitim politikası ne sadece MEB’e bırakılacak kadar yalnızlaştırılabilir ne de siyasetin gölgesinde geliştirilmeye çalışılan bir alan olabilir. Bizzat Milli Eğitim Bakanı Sayın Prof. Dr. Ziya Selçuk’un dediği eğitim bir ülke meselesidir, tüm toplumun tüm eğitimcilerin ortak akılla ele alması gereken bir alandır ve partiler üstüdür. Bu çerçevede bakıldığında pandemiyle geçen bir yıllık tecrübe milli eğitim sisteminde bundan sonra bilimin gösterdiği yolda bir ortak akılla kaybedilen zamanı da telafi edebilecek adımların atılması gerekiyor.
Genelde de hemen her toplum, çocuklarına ve gençlerine yerel anlamda yaşadığı veya yaşatmak istediği değerlerin yanında evrensel anlamda da bir dünya vatandaşı yetiştirmek içinde yaşına, kavrama ve anlama düzeyine göre ileri düzeyde eğitim ve öğretim vermeyi hedefler. Fen ve matematik okuryazarlığı yanında yerel ve evrensel düzeyde 21. Yüzyıl becerileri ile donanmasını coğrafyayı, tarihi, felsefeyi bilmesini önemser. Ülkemizde de eğitim alanında toplum yapısına uygun tasarımlar geçmişte denenmiştir ve bundan sonra da denenecektir. Köy enstitüleri de bu tasarımlar içerisinde en başarılı olan model olma özelliğini taşıyor.
1944'lü yıllarda Amerika’da Kızılderili kabile liderleri ile ABD’li yetkililerin Kızılderili erkek öğrencilerin eğitimi konusundaki tartışmaları sırasında ABD’li yetkililer, Kızılderililerin erkek çocuklarını üniversiteye göndermeleri halinde masrafları devletin üstleneceğini söylüyorlar. Ancak Kızılderililer teşekkür ederek bu teklifi reddediyorlar ve “Biz gençlerin eğitimi konusunda sizden farklı düşünüyoruz. Bazı gençlerimiz kuzey eyaletlerinizde üniversite eğitimi gördü; her türlü bilgiyi aldılar, ama geri döndüklerinde onların iyi koşamadıklarını, ormanı tanımadıklarını, avcılık ve savaşçılık konularında hiçbir şey bilmediklerini gördük. Yani ABD’nin eğittiği erkeklerimiz bizim hiçbir işimize yaramıyor” diyerek cevaplıyorlar. Hatta ABD’lilere şükranlarının ifadesi olarak “bazı Virginia’lı gençleri eğitim için bize gönderirseniz biz Onlara bildiğimiz her şeyi öğretir, birer erkek olarak sizlere geri göndeririz.” bile diyorlar.
Bugün teknoloji ve bilimsel veriler üzerinden gelişmişlik ve refah düzeyine bakıldığında çoğunlukla batının fen ve matematiği iyi kavramış ve bunu öğrencilerine öğreten toplumlar öne çıkıyor. Milli Eğitim Bakanı Sayın Prof. Dr. Ziya Selçuk’un açıkladığı ve toplumun da heyecanla karşıladığı eğitimde “2023 Vizyonu ve Yeni Ortaöğretim Tasarımı” ile ortaya konulan hedeflerin en önemli referans kaynağı Köy Enstitüleri modeline benzer “Tasarım Beceri Atölyeleri” idi. Dünya genelinde hibrit eğitim modeli esas hale gelir ise Kızılderililerin beklediği, zamanında Köy Enstitülerinden yetişenlerin elde ettiği becerilerin iş dünyasında karşılık bulması da mümkün olacaktır.
Bugün zamanın ruhuna uygun olarak pek çok şey sorgulanıyor. Eski normale dönüş mümkün mü? Yeni normal kalıcı mı? Eğitim yüz yüze sürdürülebilecek mi? Eğitim sadece uzaktan ve çevrim içi mi gerçekleşecek? Öyleyse eğitim nasıl olacak? Eğitimde Hibrit bir modele mi geçilecek? Bugün 2021’in eğitimde ne getireceği tartışılırken gerçekçi bir yaklaşım ile bu tartışmaların doğru bir zemine oturtulması da gerekiyor kanımca.
Eğitimde dönüşüm kısa zamanda gerçekleşebilecek bir durum değildir. İyi bir planlama ve zaman yönetimiyle ve toplumun büyük bir bölümünün ortak tutum ve desteğini alarak ancak gerçekleştirilebilir ve bu epey bir zaman alır. Yukarıda söz edilen soruların cevabı bugünden verilebilir mi sanmıyorum. Kısa, orta ve uzun dönemlik cevaplar elbette mümkün. Benim görüşüme göre sağlık koşulları izin verir ve yüz yüze eğitime tam zamanlı geçebilmek mümkün olur ise (bunu zaman gösterecek) eğitim kısa süreliğine de olsa eski normaldeki eğitime dönüşecektir.
Sağlık koşulları ancak tam zamanlı eğitime izin vermez ise hibrit eğitim öne çıkacaktır. 2 ya da 3 gün yüz yüze, diğer günler uzaktan çevrim içi sürdürülecektir. İşte tam bu çerçevede teknoloji ve uzaktan eğitimin diğer tüm platformları öğrenci-öğretmen ve veli başta olmak üzere tüm paydaşlar tarafından oldukça benimsenir ve kullanılır olacaktır. Hayatımızın da ayrılmaz bir parçasına dönüşeceklerdir.
Tamamen uzaktan eğitimi ise olası görmüyorum. Bu durum ancak daha da hayal edemeyeceğimiz gelişmeler yaşanırsa (salgının büyümesi ve daha bir kontrolden çıkması vb. durumlarda) mümkün olabilir.
"Umut tuz gibidir, insanı doyurmaz ama ekmeğe tat verir..."
Eğitimde umutlu olma zamanı!