Eğitim Tercihi

Prof. Dr. Cem Balçıkanlı - Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi İngiliz Dili Eğitimi A.B.D. 

ChatGPTle bir konuşmam oldu dün gece
Sana soracaklarım var dedim
Sen ki her bilginin temelisin
Bana yol göstermelisin
(Ömer Hayyam’dan esinlenildi.)

ChatGPT, OpenAI tarafından geliştirilen ve diyalog konusunda uzmanlaşmış bir prototip yapay zekâ sohbet robotudur. Chatbot, hem denetimli hem de takviyeli öğrenme teknikleriyle ince ayar yapılmış büyük bir dil modelidir. ChatGPT, 30 Kasım 2022'de bir prototip olarak piyasaya sürüldü ve birçok bilgi alanında ayrıntılı ve anlaşılır yanıtlarıyla kısa sürede dikkatleri üzerine çekti. Ben de hem dil eğitimi hem de yapay zekânın eğitime yansımalarını yakından takip eden biri olarak kullanılmaya başladığından beri bu robotla sohbet ediyorum. Sohbetimiz de elbette dil nasıl öğrenilir ve yabancı dil eğitiminde öne çıkan uygulamalar nelerdir soruları üzerine oluyor. Siz de katılmak ister misiniz?

Dil Nasıl Öğrenilir?

“Dil nasıl öğrenilir?” sorusuna ilişkin yanıtları yukarıdaki görselde görebilirsiniz. Dil öğrenmeyle ilgiliherhangi birine bu soruyu sormanız durumunda alacağınız yanıtlar da bu listedekilerden farklı olmayacaktır.

1- Konuşarak Pratik Yapmak: Bu öneri her ne kadar bünyesinde haklılık payı barındırıyor olsa da dili üretimsel anlamda kullanabilmenin ön koşullarından biri o dilde bol miktarda girdiye maruz kalmaktır. Ancak riske girmeden, dilli kullanmadan veya pratik yapmadan da gelişmenin mümkün olmadığını biliyoruz.

2-  Düzenli Olarak Dinlemek: Bir önceki maddede ele aldığım üzere dil girdisine sürekli bir şekilde maruz kalmak dilin öğretilecek bir şey değil de yaşamın her alanında keyifle edinilmesi gereken bir şey olduğunu göstermesi açısından önemlidir.

3- Okuma ve Yazma: Dil girdisini artırmanın yollarından biri de elbette hedef dilde okuma yapmaktır. Okuma veya dinleme yoluyla elde edilen girdinin çıktıya dönüşmesinin sağlanması da yazmakla ve konuşmakla gerçekleşir. O halde, hedef dilde okuma ve yazma etkinliklerini önemsemek gerekir.

4- Dilbilgisi Kurallarını Öğrenmek: Dil öğrenmekle eşdeğer olarak değerlendirilen dilbilgisi kurallarını öğrenmek en az okuma becerilerini geliştirmek kadar önemlidir. Ancak dil öğrenmede tek başına yeterli değildir.

5- Motivasyon: Pusulasız çıkılan yolların hiçbir yere gidemeyeceği gibi motivasyon kaynağının belli olmadığı öğrenme süreçleri de bizi başarıya götürmez. Neden dil öğrenmek istiyorum sorusu net bir şekilde yanıtlanmalı ve üzerinde durulmalıdır.

6-      Sabır: Günümüzde belki de insanların kendilerini en çok eğitmeleri gereken boyut, dil öğrenmenin sabır gerektiren bir süreç olduğudur. Dünden bugüne hemen gerçeklemesi mümkün olmayan öğrenmenin özellikle dil öğrenme açısından zamana yayılması önem arz etmektedir.

Yabancı Dil Eğitiminde Öne Çıkan Unsurlar Nelerdir?

Gelelim ChatGPT’le yaptığım sohbetteki ikinci soruya. Sevgili sohbet robotuma yabancı dil eğitiminde öne çıkan unsurların neler olduğunu, hangi yöntemlerin uygulandığınıgibi çeşitli sorular sordum. Yanıtlarını görselde görebilirsiniz ancak ben yine de hepsinin üzerinden tek tek geçeceğim.

1-      Dil öğrenimine erken yaşta başlamak: Ne kadar erken olursa o kadar iyi olur mantığına göre çocukların dil öğrenme maceralarının erken yaşta başlaması önemlidir. Erken yaşta başlanan dil öğrenme yolculuğundaki ana amaç çocukların dile karşı olumlu duygu geliştirmelerini mümkün kılmak olmalıdır.

2-      Konuşma pratiği: Ne zaman dil öğrenme konusu gündeme gelse insanlar neden yabancı dil konuşamıyoruz sorusunu sorarlar. Kimsenin neden yabancı dilde okuyamıyoruz dediğine tanık olmadım. Bunun sebebi dilin daha çok iletişimsel boyutuyla anılmasıdır.

3-      Gerçek hayatta kullanılan materyallerin kullanımı: Çevrenizde yaşları 3 ila 6 arasında değişen çocuklara beş tane meyve ismi söylemelerini isteyiniz. Sonra o söyledikleri meyvelerin İngilizce karşılıklarını bilip bilmediklerini öğreniniz. Hatta isterseniz bu beş meyve isminin çocuklara ne zaman öğretileceğiyle ilgili küçük çaplı bir araştırma yapınız. Araştırmanın sonucu size gerçek hayatta kullanılan materyallerin öğrenme sürecinde daha etkin bir şekilde kullanılmasının gerekliliğini gözler önüne serecektir.

4-      Yaratıcı öğrenme yöntemleri: Değişimin büyük bir hızla yaşandığı ve bireyselleştirilmiş öğrenme fırsatlarının önem kazandığı günümüzde yaratıcı öğrenme yöntemlerini herzaman dikkate almak gerekmektedir. Oyunlar, şarkılar, hikâyeler, drama etkinlikleri ve benzeri yaratıcı uygulamalar var olmaya devam edecektir.

5-      Teknolojinin kullanımı: Teknolojiyi tek başına bir araç olarak görmektense öğrenme sürecini destekleyen uygulamalar şeklinde ele almak daha yararlı olacaktır. Öğrencilerin ihtiyaçlarına ve ilgilerine göre bir öğrenme ortamı sunan araçların dil öğrenmeyi desteklediği iyi bilinmektedir.

6-      Hedef dilde yoğunlaşma: Disiplin altına alınmış öğrenme süreçlerinde başarısızlık asla bir seçenek olamaz. Her gün düzenli bir şekilde yabancı dile maruz kalmak ve bu bağlamda etkin bir öğrenme süreci oluşturmak hedef dile yoğunlaşmayı mümkün kılacaktır.

7-      Öğrenme sürecinin sürekli tekrarlanması: Tekrar, öğrenme sürecinin olmazsa olmazlarındandır. Kırk sekiz saat içinde aktif hale getirilmeyen bilgi unutulmaya yüz tutar. Dil öğrenme de beceri temelli bir yaklaşımı benimsediği için beden eğitimi dersinde yapılan hareketler gibi bilinçli pratikler gerektirir.

Peki Ülkemizdeki İyi Uygulamalar Neleri Destekliyor?

Uzun yıllardır yabancı dil eğitimi alanında çalışan biri olarak, gözlemleme şansı bulduğum pek çok okuldaki uygulamalar, ChatGPT’nin benimle yaptığı sohbette anlattıklarına benziyor. Elbette ChatGPT’nin anlattıklarından fazlası da var. Alan yazınında bu konudaki araştırmalar bize yenilikçi uygulamaların her zaman geliştiğini gösteriyor. Bu son bölümde hep araştırmalar hem de saha gözlemleri neticesinde ortaya çıkan durumu özetlemeye çalışacağım.

1970li yıllardan beri varlığını sürdüren İletişimsel Dil Öğretimini merkeze alınıp dili gerçek bağlamlarda kullanacak bir araç olarak görmek önem arz etmektedir. Dili kullanarak bir görevi yerine getirmek, dört temel dil becerisine odaklanmak ve ölçme ve değerlendirme sistemini de bu bağlamda kurgulamak gerekir. Bu sayede öğrencilerin emek verdikleri şekilde değerlendirilmelerini önü açılmalıdır. Eğer tüm bir dönem boyunca konuşma etkinlikleri yapılıyorsa sınav sisteminin de buna olanak tanıyacak şekilde oluşturulması anlamlı olacaktır. Diğer bir konu ise yabancı dilin müfredatlardaki ağırlığıdır. Türkiye’de kolej kavramının ortaya çıktığı günlerden beri dil eğitiminin müfredatta hatırı sayılır bir orana taşınması gerekliliği gündeme gelmiştir. Bu, doğrudur. Zira dile maruz kalma, dille haşır neşir olma ve dili öğretilecek bir ders olarak görmeme ancak ve ancak yabancı dile müfredatta yoğunluk verilmesiyle mümkün olabilir. Ancak bu yoğunluğun uygulamadaki yansımasını görmeden de sonuca ulaşmak pek olası değildir. Üzerinde değerlendirme yapılması gereken bir diğer alan ise kaynaklar. Uzun yıllardır araştırmalar ve saha çalışmaları yapıldığı için yabancı dil kaynaklarının bilimsel arenada kabul görecek, yukarıda sıraladığım ölçütlerle uyum gösterecek ve en önemlisi öğretmenlerin kullanımına ve uyarlamasına olanak tanıyacak şekilde belirlenmesi gereklidir. Bu sayede her sınıf veya okulun bağlamsal özelliklerine göre düzenlemeler yapması gerçekleşecektir. Yazının başında değindiğim teknolojik imkânlar sayesinde dil öğrenme sürecini istediği tempoda sürdürme fırsatına sahip olan günümüzün öğrencilerinin kendi öğrenme sorumluluklarını alıp özerk bireyler olmasının önünde herhangi bir engel bulunmamaktadır. Ele almak istediğim son boyut ise öğrencilere sağlanan yurtdışı iş birlikleri olacaktır. Küresel köye dönüşen dünyada kültürler arası iletişiminin önemine inanan ve kendi kültürünü diğerlerinin kültüründen üstün veya aşağı görmeyen öğrencilerin varlığı ancak ve ancak bu iş birlikleriyle mümkün olabilir. Günümüzün en önemli dil öğretim amaçlarından biri olan diplomat yetiştirme kavramına göre çocukların hedef dilde kendilerini ifade edebilir niteliklere ulaşmaları kadar iletişim kuralları bağlamında diğer ülkelerin insanlarıyla etkileşim içinde olmaları da öne çıkan uygulamalardır.

Sözün Sonu

Piyasaya sürüldüğü günden beri özellikle eğitim dünyasında büyük tartışmalara neden ChatGPT, bazıları için endişelere neden olurken diğerleri bunun çok önemli bir dönüm noktası olduğunu belirtti. Özellikle ödev, rapor, tez vb. üretimlerin ChatGPT tarafından etkili bir şekilde hazırlandığının anlaşılmasıyla etik tartışmaları da yoğun bir şekilde başladı. Tüm bu gelişmelerin gölgesinde ben ChatGPT ile sohbet edip yabancı dil eğitimine ilişkin fikir alışverişinde bulunma amacıyla bu yazıyı kaleme aldım. Yapılan küçük bir değerlendirme ChatGPT’nin de benimle benzer önerilere sahip olduğunu gösterecektir. Ancak elbette insan faktörünün daha detaylı bir şekilde ele alabileceği unsurları da dikkate almak gerekecektir. ChatGPT’le yaptığım konuşmadan ortaya çıkan unsurlar bugün yabancı dil eğitiminde öne çıkan unsurları büyük oranda ortaya koymama fırsat vermiştir diyebilirim.