Eğitim Tercihi

Alpaslan Dartan - Eğitim Yöneticisi / PDR Uzmanı

Millî Eğitim Bakanlığı, geçen yıl Eylül ayında öğrencilerin gelişimini takip etmek, müfredatın işlenmesinde okullar arasında bütünlük sağlamak ve uygulama birliği oluşturmak amacıyla ortaokul 6. sınıfların "Türkçe" ve "matematik" dersleri ile lise 9. sınıfların "Türk dili ve edebiyatı" ve "matematik" derslerinin ikinci yazılı sınavlarını " ülke genelinde ortak sınav" olarak yapılması kararını almıştı.

Bu kapsamda da, ülke genelindeki ilk ortak sınavları, 6. sınıf Türkçe ve matematik dersleri için 26 Aralık 2023 Salı, 9. sınıf Türk dili ve edebiyatı ile matematik dersleri için 27 Aralık 2023 Çarşamba günü yapılmasını zorunlu kılmıştı. Bakanlıkça hazırlanan sorular okullara İllerdeki ölçme ve Değerlendirme Birimleri ya da İlçe Milli Eğitim Müdürlüklerince okullara teslim edildi ya da pdf olarak okullara gönderilerek çoğaltılıp uygulanması istendi. Yapılan sınavlar okul müdürü ya da müdür yardımcıları tarafından İlçe Milli Eğitim Müdürlüklerine teslim edilerek oradan da il ölçme değerlendirme merkezlerine gönderilerek değerlendirilmesi sağlandı.

Aynı anda Resmî Gazete'de yayımlanan Ölçme ve Değerlendirme Yönetmeliği ile okul öncesinden 12. sınıfa kadar okullarda ölçme değerlendirme uygulamalarına ilişkin yeni esaslar getirilmiş bu kapsamda da ortaokul ve liselerde ortak yazılı sınavların zorluk ve kapsam açısından okullarda yapılan diğer yazılı sınavlar gibi olacağı yapılan bu sınavların diğer yazılı sınavlar gibi not olarak değerlendirilip karnede ilgili dersin geçme kriterleri arasında kabul edileceği belirtilmişti ve öyle de oldu. Ancak Milli Eğitim Bakanlığınca açıklanan ortak sınav uygulamalarına ilişkin tüm açıklamaların içerisinde dikkat çekici bir bölüm bulunmaktaydı. Gerek ülke geneli gerek il ve ilçe geneli ortak sınavlarda öğrencilerin sıralanmaları ya da okulların karşılaştırılması gibi uygulamalardan kaçınılacaktı. Yani ilk kez yapılan ortak sınavlar sonrası il, ilçe ya da ülke genelinde yapılan sınavların sonuçlarına ilişkin herhangi bir veri eğitimcilerle ve velilerle paylaşılmayacak deniyordu.

Sınavın yapılma amaçları arasında yer alan bir başka ifade de “eğitim müfredatının uygulanmasında birlik, bütünlük sağlamak ve öğrencilerin geçerli, güvenilir ölçme araçları ile değerlendirilmesine olanak sağlamak” cümlesi de diğer dikkat çeken bir ifade olmuştur.

Yüz yılı aşkın bir süredir önünde Milli Eğitim Bakanlığı ismi bulunan devasa büyüklükte ve bir ülkenin ekonomi bütçesinden en büyük payı alan bir bakanlığın yıllardır işinin bir parçası olan eğitim müfredatının uygulanmasında birlik, bütünlük sağlayamadığını ve hatta bugüne kadar yapılan ölçme ve değerlendirmelerin de geçerli ve güvenilir olmadığı anlamına gelecek bir vurgu yapıyor olması tuhaf olmuştur.

Daha yeni, 6 Ocak 2024’te MEB tarafından yayımlanan “Geleceğe Bakış Raporu” nda Cumhuriyetin ikinci yüzyılında eğitim felsefesi ve değerleri, eğitimde yeni yaklaşımlar, teknolojik gelişmeler ile sürdürülebilirlik ve eğitim konularında mevcut durum analizlerinden hareketle geleceğe dair öngörü ve fırsatları açıklamaya çalışan bir rapor yayımlandı. Bu raporla 4 ana başlıkta eğitim sisteminin geliştirilmesi yönünde bir projeksiyon çizilmeye çalışılmışken hem müredatta birlik hem de ölçmede geçerli ve güvenirliliğin gerçekleşmesinin anahtarının ülke genelinde 2 sınıf seviyesinde ve sadece 2 ders üzerinden yapılan ortak sınavlar yoluyla gerçekleşebileceğini beklemek doğru bir amaç ifadesi olmamıştır.
Eski Milli Eğitim Bakanımız Sayın Ziya Selçuk, bakanlığı döneminde okullarımız arasındaki öğrenme ve imkân farkının giderilmesi konusu üzerinde ısrarla durduğu bir konuydu. "İmkân bakımından en alttaki okullarımızı yükseltmezsek okullarımız arasındaki öğrenme ve imkân farkını kapatamayız. Bunu kapatamazsak da sınav baskısını azaltamayız demişti Sayın Selçuk. Okulları karşılaştırma, rekabet ortamına sokma, yarıştırma gibi bakış açılarının olmadığını vurgulamış her okulun, imkânları çerçevesine gelişmesine önem verilmesi gerektiğini belirtip okullarla ilgili kararların da kanıt temelli ve veriye dayalı alınması gerektiğini sıkça dile getirmişti.

LGS VE YKS DE ORTAK SINAVLARDIR

Okullarımız arasında bölgesel ve niteliksel farkların olduğunun bilindiği bir dönemde uzun yıllardır ülkemizde yapılan ulusal düzeydeki dikey geçiş sınavlarının da aslında bir ortak yazılı sınav denemesi olduğunu söylemek mümkün, bugünkü isimleriyle LGS ve YKS sınavları aslında birer ortak sınav mahiyetindedir. Belirli yaş ya da mezun grubuna yılda bir kez uygulanan sınavlardır bunlar karnede yer almazlar ama nitelikli bir üst öğrenime devam etmek isteyen öğrenciler için MEB ya da ÖSYM tarafından hazırlanan ortak sıralama sınavlarıdırlar. Bu sınavlarla ilgili de yeterli düzeyde bir bilgi ve veri açıklanmamaktadır. Özellikle Ortaöğretime geçiş sınavı olan LGS sonuçları ile ilgili ilçe, il ya da okullar özelinde herhangi bir kapsayıcı değerlendirmeye olanak sağlayacak bir bilgi edinememekteyiz. Az da olsa Yükseköğretime geçiş aşamasında TYT/AYT sınav sonuçlarına ilişkin bilgiler kamuoyuyla paylaşılmakta ve adayların, eğitimcilerin erişimine açılabilmektedir.
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından 2007 yılında kullanıma açılan e-okul sistemi ile öğrencilerin eğitime başladığı günden itibaren tüm süreçlerine tüm detaylarıyla mezun olana kadar ulaşabilecek bir sistem devreye girmiştir. Tüm özel veya resmi anasınıfı, ilköğretim, ortaöğretim ve lise kurumlarının zorunlu olarak da kullandığı, 17 yıldır Milli Eğitime köy, kasaba, ilçe, il ve okul okul bilgi sunan bir yazılım olarak işlev görmektedir e-okul. Burada okul öncesinden lise mezuniyetine kadar tüm eğitim çağındaki çocuk ve gençlerin tüm akademik gelişimine öğrenciler ve velileri erişilebilmektedirler.

İstatistik veriler oldukça önemlidir, bugün ilkokuldan liseye tüm kademelerde öğrencilerin devam devamsızlık durumlarına, her girdikleri yazılı sınav sonuçlarına, performans ve proje notlarına ve pek çok veriye resmi özel tüm kurumlarda kullanılan e-okul sistemi üzerinden ulaşmak mümkün. Aslında hangi il ilçe kasaba ve köy okulunda okursanız okuyun, Edirne’ den İstanbul’dan Kars’a İzmir’den Trabzon’a kadar tüm ülkede bölgesi ve ekonomisi ne olursa olsun tüm detay bilgiye erişim mümkün.

Bu da MEB’in elinde inanılmaz bir veri kaynağı var demektir. Ancak bu bilgilerin varlığına rağmen eğitimin adil ve eşit olarak planlanabilmesi ve bölgesel farklılıkların nedenleri ve nasıl giderileceğine ilişkin ortak akıl yaratılmasına yönelik katılımcı şeffaf bir veri paylaşımı da maalesef yapılmamaktadır.

Kamuoyu her şeyi bilmek zorunda değil ama yapılan ortak sınavların ciddi değerlendirilebilmesi de önemli. Yakın geçmişte uygulanan TEOG sınavları da bunun bir örneği idi. Sınavlar üzerinden sıkıntılar yaşandı, geçerliliği ve güvenirliliği sorgulandı. 2024 te yapılan ortak sınavların da sonucunu ülke çapında değerlendirmesini bilemiyoruz. Genel ortalamalar, bölgesel farklılıklar, özel ve resmi devlet okulları arasındaki farklar bilinemiyor.

Öğrencilerin gelişimini takip etmek, müfredatın işlenmesinde okullar arasında bütünlük sağlamak ve uygulama birliği oluşturmak amacıyla bir ortak sınav uygulanıyorsa bunun sonuçları hakkında sadece kişisel ve karneye yansıyan sonucu değil daha geniş ve kapsayıcı bir bilgi paylaşımına da ihtiyaç vardır. Okullar, bölgeler arasındaki nitelik faklarının eğitimin niteliğine ilişkin yeni yargılar oluşturmaya olanak sağlaması ancak bu bilgilerin de ayrıntılı analizi ile mümkündür.

Daha önce de dile getirdiğim gibi isim değiştirerek ya da farklı kademelerde sınavlar yaparak eğitimin sorunlarının giderilebilmesi mümkün değildir. Millî Eğitim Bakanlığının yine bu yıl yeniden düzenlediği Ölçme ve Değerlendirme Yönetmeliği’nde esas amacın okullardaki sınıf içi ölçme uygulamalarının; ülke genelinde birlik içerisinde, ölçme araçlarının sahip olması gereken geçerlik, güvenirlik ve kullanışlılık özelliklerine dikkat edilerek yapılması ilkesi olduğu yer almaktadır. Metinde yer aldığı gibi Yönetmeliğin ruhunda süreç odaklı değerlendirmeler de yer almaktadır. Ancak yönetmeliklerde yer aldığı gibi uygulamalarda örtüşük ve birbirini tamamlayan uygulamalar göremiyoruz maalesef.

Sınavlar bir geri bildirim aracıdır. Bilgiye, veriye erişiminiz yoksa sınavların sonuçlarını nasıl yorumlayacaksınız. Sınavın adını, soruluş biçimini, uygulanma dönemini, yazılı sözlü ya da çoktan

seçmeli gibi formatını kısaca neyi değiştirirseniz değiştirin açıklanan amaca ulaşmak eldeki bilinen verilerle mümkün değildir. Millî Eğitim Bakanlığının bazı düzeylerde bazı sınavları ortak yaparak öğrencilerin gelişimini takip etmesi, müfredatın işlenmesinde okullar arasında bütünlüğün sağlayabileceğini düşünmesi ya da uygulama birliği oluşturabilmesi mümkün müdür?

Bu pencereden bakınca Eğitimin nicel verilerinden çok niteliği üzerine yoğunlaşabilmeli, 20-25 yıldır yaptığımız gibi sınavlar üzerinde oynamalar yaparak eğitim sistemimizi geliştirmeye çalışmalıyız ancak bu sayede tüm seviyelerde okullar arasındaki nicelik ve nitelik farklılıklarını ortadan kaldıracak çözümler üretebiliriz.

Bakanlık PISA ve TIMMS gibi uluslararası sınavların sonuçları ile ilgili ayrıntılı bir değerlendirme raporu hazırlayıp web sitesi aracılığıyla kamuoyuyla paylaşıyor. Bu ortak sınavlarla da elde edilen bilgi kazanımları ve verileri de paylaşabilir ama tercih etmiyor. Sonuçların okullar ya da bölgeler arası eğitim farklılıklarını görmemize ve ortak akıl üretmemize olanak yaratacağını düşünüyorum.

Değişimin hızlı, üretilenlerin çabuk tüketildiği, değerlerin önemini yitirdiği bu çağda eğitimin iyileştirilmesi ve niteliğinin artırılması her şeyden önemli hale gelmelidir. Bütünü parçadan az önemsedikçe, sınavları iyi ve nitelikli eğitimin ön koşulu ya da tek yolu olarak düşünmekten vazgeçmedikçe bunu başarabilmek, nitelikli eğitime ulaşmak ve/veya geleceğin eğitimini tasarlamak maalesef pek mümkün görünmüyor.

Kısaca, nitelikli eğitimin sorgulandığı, bilgi birikimini ölçmekten çok kendi mecrasına dolaylı yoldan müdahale etme yolu olarak sınavın kullanılmasını, şişirilmiş notlarla buna zemin hazırlanmasını, sınava hazırlayan dershaneler gibi sınava hazırlayan okulların sayıca çoğalmasını, eğitimdeki denetim eksikliğini, ölçme ve değerlendirmedeki noksanlıkları ve daha da önemlisi günümüzün koşullarına uygun müfredat geliştirilmesi gerekliliğini eğitimin ve gençlerimizin geleceği için zorunlu görüyorum.

Kaynakça.

https://www.meb.gov.tr/cumhuriyetin-100-yili-egitimde-gelecege-bakis-raporu-yayimlandi/haber/32223/tr

https://www.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2023_12/28140049_Milli_Egitim_Bakanligi_Yazili_ve_Uygulamali_Sinavlar_Kilavuzu.pdf