Eğitim Tercihi

Alpaslan Dartan - Eğitim Yöneticisi / PDR Uzmanı

Eğitimde yılın ve maalesef önceliğimiz özeti; ulusal sınavlara hazırlık, bu sınavların tamamlanması, sonuçların açıklanması ve bu sonuçların ışığında Lise ya da Üniversite tercihlerinin alınması şeklinde olmaktadır. 

Haziran ayında gerçekleştirilen ve ulusal sınavlarımızın (LGS ve YKS’nin) sonuçları açıklandı, açıklanacak. 

Biraz sevinç, biraz üzüntü ve belki biraz da hayal kırıklığı sonrasında sıra tercihlere geldi. Ve maalesef ki küçük bir azınlığın dışında çoğunluk bir grup öğrenci gencimiz ellerine geçecek sınav sonuç belgesinin onlara sunduğu/dayattığı sınırlar içerisinde tercih yapacak.

Yerleştirmelerin sonuçlanmasıyla bir yolculuk bitecek, mutlulukla yerleşilen bölümler, az puan farklarıyla kaçırılan bölümler ve sonrasında kısmet denilerek sevinçle ya da biraz buruk heyecanla yeni bir umuda yolculuk başlayacak. 

İşte bir yılın genel özeti bu olacak.

SINAVLAR düşünüldüğünden daha BÜYÜK bir YÜK

Her yıl yaptığımız sınavlar özellikle LGS ve YKS, çocukların taşıyamayacakları kadar büyük bir yüktür. Özellikle nitelikli küçük bir azınlık kesim için gerçekleştirilen Ortaöğretime Geçiş Sınavı (LGS) ki bu sınavların en ağır olanı gibi duruyor, telafisi olmadığı gibi ergenlik döneminde olan yaşı küçük öğrencilerin ve maalesef ailelerinin psikolojik dayanıklılıkları için zorlu bir süreç. Evet devlette ve özel kurumlarda yer alan bazı okullar hariç ki bunların da alabileceği öğrenci sayıları göre oldukça azdır. Bu sınavın gerçekte bir anlamı yoktur ve öğrencileri küçük yaşlarında hem duygusal hem de fizyolojik olarak yıpratmaktadır. 

Bunun yanında YKS için de farklı bir şey söylenemez. Toplumumuzda önceden iş ve meslek sahibi olma ile üniversite okuma arasında yüksek bir korelasyon olduğu algısı oldukça yaygınken ülkemizde son 5-10 yılda yaşanan ekonomik ve sosyal daralmalar gençlerde güven duygusunu zayıflattığı gibi, iş bulamama kaygısını da oldukça artırdı. 

Türkiye’de lise ve üniversite çağındaki gençler, hem eğitim sistemine hem de toplumsal koşullara bağlı olarak çok çeşitli sorunlarla karşı karşıyadırlar. Bu sorunlar gençlerin bireysel gelişimlerini, akademik başarılarını ve geleceğe dair umutlarını doğrudan etkilemektedir. 

Hayatın içerisinde var olan rekabet/yarış gençlerde ciddi oranda kaygı ve endişe, ileride önlenemez birçok sorun (okuduğu okuldan, meslekten mutsuz olma, geleceğe umutla bakamama, mutsuzluk, endişe, kaygı, içe kapanma, irrasyonel düşünceler, kendine zarar verme vb.) kaynağına dönüşmektedir.

Bireysel çıkış noktalarının gittikçe azaldığı durumlarda aile ve toplumsal baskılar da giderek artmakta meslek seçimi, başarı beklentisi ve geleneksel değerlerle uyum baskısı, gençlerin kendi kimliğini inşa etmesini zorlaştırmaktadır. Genellikle ailede başlayan ve sonrasında dışarıya taşan zorbalık ve akran baskısı, sosyal medyanın devreye girmesiyle daha da bir sınır tanımayan bir hale gelmektedir, bu da ciddi ruhsal zorluk yaşamalarına neden olmaktadır.

Yaşanan tüm olumsuzluklar gençlerde mutsuzluk yaşamdan keyif almama ve yurt dışında okuma/yaşama arzusunun öne çıkmasına neden oldu. Son yıllarda Türkiye’de genç nüfus arasında yurt dışında yaşama ve çalışma isteğinde dikkat çeken biçimde bir artış gözlemleniyor. Bu durum, yalnızca bireysel tercihlerle değil; aynı zamanda ülkedeki sosyal, ekonomik ve siyasal faktörlerin bir araya gelmesiyle şekillenmektedir. 

Gençlerin yurt dışına gitme isteğinde ekonomik motivasyonların belirleyici olduğu görülmektedir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2023 verilerine göre genç işsizlik oranı %20’ nin üzerindedir. Bu oran, üniversite mezunlarında daha da artmaktadır. Ayrıca gençler, Türkiye'de kazandıkları ücretlerin, artan yaşam maliyetleri karşısında yetersiz olduğunu belirtmektedir.

IPSOS’un 2022 Gençlik Araştırmasında 18-24 yaş grubundaki gençlerin %67’si "yurt dışında yaşamak isterim" dediğini, GENAR’ın 2023 Raporunda da Üniversite öğrencilerinin %73’ünün mezun olduktan sonra yurtdışına yerleşmek istediği görülmüş. Gençler, kariyer hedeflerine ulaşmakta zorlandıklarını ve çabalarının karşılığını alamadıklarını düşünmektedir. Araştırmalara göre Türkiye’deki üniversite mezunlarının %41’i, mezuniyetin ilk 2 yılında iş bulamamaktadır.

Türkiye, Avrupa’da yaşam memnuniyetinin en düşük olduğu iki ülkeden biri. 2015 yılına kadar üniversite mezunları ilköğretim/ortaokul veya altı eğitim seviyesine sahip kişilerden daha mutlu iken artık mutluluk oranının en düşük olduğu grup, üniversite mezunları. 

Euronews’te yer alan habere göre, Avrupa’da yaşam memnuniyetinin en düşük olduğu ülkeler Türkiye ve Bulgaristan. 10 üzerinden yapılan değerlendirmeye göre Türkiye’de yaşam memnuniyeti 5,6 puan iken Avrupa Birliği (AB) ortalaması ise 7,1. 

Konrad-Adenauer-Stiftung (KAS), Almanya’da 16 bölge ofisi ve dünyada genelinde 120'den fazla temsilcilikleri ile 200’den fazla proje yürüten bir Alman siyasi vakıf. 1985 yılından bu yana farklı Türk ve uluslararası paydaşlar ile geliştiren çeşitli programların yanı sıra Türkiye'yi Avrupa yapı ve kurumlarına yakınlaştırmak ve transatlantik bağlarını güçlendirmek ve Almanya-Türkiye ve Avrupa-Türkiye ilişkilerinin geliştirilmesini hedefleyen çalışmalar yürütüyor. Bu vakıf Hacettepe Üniversitesi’nden Prof. Dr. Ali Çağlar ve uzman bir ekip yürütücülüğünde Türkiye çapında Mayıs-Eylül 2021 tarihleri arasında 28 ilde, 18-25 yaş arasındaki 3.243 kişiyle yüz yüze görüşme-anket tekniğiyle Türk gençliğinin mevcut sosyal, siyasi, ekonomik ve güncel konjonktür karşısındaki görüş, beklenti ve tercihlerini ortaya koymak maksatlı “TÜRKİYE GENÇLİK ARAŞTIRMASI 2021”i gerçekleştirmiş.

Araştırmada, gençlerin sosyo-demografik ve kültürel yapıları, temel ekonomik şartlar, toplumdaki çeşitli sosyal değerlere ve kavramlara verilen önem, Türkiye’de belirli kurum ve kişilere duyulan güven, Türkiye'nin mevcut ekonomik yapısı ve politikalarına ilişkin görüşler, sosyal medya kullanımı, siyasi ve ideolojik kimlikler, siyasi görüş ve tercihler,  Türkiye'deki Suriyeli mültecilere ilişkin tutum ve görüşler, Türkiye'nin ve Dünyanın geleceğine ilişkin tehdit ve tehlikeler üzerine düşünceler konuları ele alınmış.

Türkiye'deki gençlerin çoğu, Türkiye'nin geleceğine ilişkin karamsar bir bakış açısına sahip olduğu, ankete katılanların %62,8'inin Türkiye'nin geleceğini iyi görmedikleri dile getirilmiş. Türkiye'nin geleceğinden tamamen umutsuz olduklarını belirtenlerin oranı ise %35,2 çıkmış. Araştırma Türk gençliğinin özellikle ekonomik duruma karşı karamsar bir bakış açısına sahip ve yaşamları temel olarak hayat pahalılığına, enflasyona ve olası bir ekonomik çöküş korkusuna odaklandığını belirtiyor. Buna dayalı olarak da katılımcıların önemli bir çoğunluğu (%72,9) fırsat verildiği takdirde başka bir ülkede yaşamak istediklerini belirtmiş.

Resmi kurumlarımızca yapılan araştırmalarda da buna benzer sonuçlara ulaşıldığını görüyoruz.  Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından 17 Şubat 2025 tarihinde yayınlanan 2024 yılı Yaşam Memnuniyeti Araştırması sonuçları, ülkede mutluluk oranlarının gerilediğini gösteriyor. Araştırmaya göre, mutlu olduğunu beyan eden 18 ve üzeri yaştaki bireylerin oranı 2023 yılında yüzde 52,7 iken 2024 yılında 3,1 puan düşüşle yüzde 49,6’ya gerilemiş. Ülkenin en önemli sorununun ne olduğu sorulduğunda ise her 3 kişiden 1’inin yanıtı hayat pahalılığı olmuş. Geleceğe umutla bakanların oranında da düşüş sürüyor.

Yaşam Memnuniyeti Araştırması, 2024 

Türkiye'nin %49,6'sı mutlu, Yaşam Memnuniyeti Araştırması sonuçlarına göre, mutlu olduğunu beyan eden 18 ve üzeri yaştaki bireylerin oranı, 2023 yılında %52,7 iken 2024 yılında 3,1 puan azalarak %49,6 olmuş. Mutsuz olduğunu beyan eden bireylerin oranı ise 2023 yılında %13,7 iken 2024 yılında 0,8 puan artarak %14,5 olarak gerçekleşmiş. 

Genel mutluluk düzeyi (%), 2003-2024 

Bireylerin ortalama yaşam memnuniyet düzeyi 5,7

Bireylerin  hayatlarını bir bütün olarak düşündüklerinde hissettikleri yaşam memnuniyet düzeyini hesaplamak amacı ile hiç memnun olmayanlar için "0", çok memnun olanlar için "10" arasında bir değer alınarak ortalama hesaplandığında, bireylerin ortalama yaşam memnuniyet düzeyi 2023 ve 2024 yıllarında 5,7 olarak hesaplanmış. Avrupa’da yaşam memnuniyetinin en düşük olduğu iki ülke Türkiye ve Bulgaristan. 

Yaşam memnuniyet düzeyi, 2017-2024

Kimler daha mutlu?

Kadınlar daha mutlu, Araştırma verileri cinsiyet bazında incelendiğinde, mutlu olduğunu söyleyen erkeklerin oranı 2023’te yüzde 50,3 olurken bu oran 2024’te yüzde 46,9’a düştü. Kadınlarda ise oran yüzde 55,1’den yüzde 52,3’e geriledi.

Cinsiyete göre mutlu olduğunu beyan edenlerin oranı (%), 2003-2024

Mutlulukta yaşa takılanlar…

Mutluluk oranı sadece 25-34 yaş grubunda arttı, Yaş grupları bazında incelendiğinde, mutluluk oranının söz konusu dönemde yalnızca 25-34 yaş grubunda arttığı görüldü. 2023’te yüzde 50,7 olan bu oran, 2024’te 0,3 puan artarak yüzde 51,0’e yükseldi. Buna karşın, diğer tüm yaş gruplarında mutluluk oranları geriledi. En büyük düşüş ise 45-54 yaş grubunda yaşandı. Bu grubun mutluluk oranı 7,1 puan düşerek yüzde 53,6’dan yüzde 46,5’e geriledi. 

Yaş grubuna göre mutluluk oranı (%), 2023, 2024

En önemli sorun hayat pahalılığı

Araştırmaya göre, Türkiye’nin en önemli sorunu yüzde 29,2 ile hayat pahalılığı oldu. Bunu yüzde 15,7 ile eğitim ve yüzde 14,0 ile yoksulluk takip etti.

Ülkenin en önemli sorunu (%), 2021-2024

En yüksek memnuniyet oranı %72,1 ile asayiş hizmetlerinde

Kamu hizmetlerinden memnuniyet düzeyleri incelendiğinde; 2024 yılında asayiş hizmetlerinden memnun olduğunu beyan edenlerin oranı %72,1 olurken en düşük memnuniyet oranı %53,5 ile eğitim hizmetleri olmuş.

Sonuç ve Değerlendirme

İşsizlik ve gelecek kaygısı,

Görünen o ki gençler, kişisel özgürlük alanlarının sınırlı olduğunu düşündükleri için olanakları olsa sosyal yaşamlarını daha rahat sürdürebilecekleri ülkelerde yaşamayı tercih etmektedir. Toplumsal baskılar, aile beklentileri ve kültürel sınırlamalar gençlerin özgürlük arayışını artırmaktadır. Bu eğilim, Türkiye’de beyin göçü sorununu derinleştirmektedir. Eğitimli, yaratıcı, üretken gençlerin yurt dışına gitmesi, uzun vadede ülkenin yararına değildir ve bunun tersine çevrilmesi gerekiyor.

Bugünün Türkiye’sinde gençlerin içinde bulunduğu ruhsal durum, yalnızca bireysel psikolojik kırılganlıkların değil; aynı zamanda toplumsal yapının ve devlet politikalarının gençler üzerindeki etkisinin de bir yansımasıdır. Geleceğe dair umutsuzluk, toplumsal güvensizlik ve başka bir ülkede yaşama arzusu; rastlantısal bir ruh hali değil, sistematik bir birikimin doğal sonucudur. Eğitimde fırsat eşitsizliği, liyakatten uzak iş piyasası, ifade özgürlüğü kısıtları ve sosyal adaletsizlik gibi yapısal sorunlar gençlerin aidiyet duygusunu zedelemektedir. Bu yüzden birçok genç için “gitmek”, yalnızca bir tercihten çok, hayatta kalma ve kendini gerçekleştirme umudunun adresidir.

Ancak bu tablo geri döndürülemez değildir. Gençlerin yaşadığı mutsuzluk ve geleceksizlik hissi, toplumun onları yeterince dinlememesi, anlamaması ve dâhil etmemesiyle ilgilidir. Bu bağlamda yapılması gereken, gençleri sorunlu, ilgisiz ya da kayıp bir kuşak olarak değil; değişimin ve yenilenmenin öznesi olarak görebilmektir. Onlara yalnızca konuşma hakkı değil, karar alma süreçlerine katılım hakkı tanındığında, duygusal bağları kopmak üzere olan birçok genci yeniden bu topraklara bağlamak mümkündür.

Gençlerin geleceğe olan inancını yeniden kazanması için, onlara adil, özgür, şeffaf ve umut vadeden bir yaşam alanı sunulmalıdır. Bu yalnızca hükümet politikalarının değil, toplumun tüm kesimlerinin sorumluluğudur. Aileden okula, medyadan sivil topluma kadar her aktör, gençliğin sesini duymalı, taleplerini anlamalı ve onlara yalnızca nasihat değil, gerçek çözümler sunmalıdır.

Unutulmamalıdır ki, gençler bir ülkenin yarını değil, bugünü temsil eder. Eğer bugün mutsuzlar ve bu topraklarda gelecek göremiyorlarsa, geleceği kaybetmemiz an meselesidir. Fakat eğer bugün onları anlar, dinler, dâhil eder ve umut verebilirsek; sadece bireylerin değil, tüm ülkenin yönünü yeniden tayin edebiliriz. Bu nedenle gençlerin kalmak isteyecekleri bir ülke yaratma çabası toplumda karşılık bulmalıdır.

Kaynak.

•https://www.kas.de/tr/web/tuerkei/einzeltitel/-/content/tuerkiye-genclik-arast-rmasi-2021

•https://www.ekoiq.com/turkiye-mutsuz-bir-ulke/ 

•https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Yasam-Memnuniyeti-Arastirmasi-2024-53785